Thầy Lượng
Và Những Bước Chân Chim
Thầy Nguyễn Văn Sâm
1.
Qua một người
bạn, năm đó Lượng được giới
thiệu để vận động phiếu trong vùng có
ảnh hưởng nhân dịp tôi tranh một chức
vụ dân cử, lúc đó chạy theo coi như con
đường hữu hiệu nhứt để thực
hiện giấc mơ ngăn chận những xấu xa
đang xảy ra nhan nhản chung quanh. Mới ra
trường, đầy nhiệt huyết, trí năo c̣n
thơm mùi giấy mực, được mạ bằng lư
tưởng và ḷng thánh thiện của người
đời, tôi chạy vào việc tranh chức vị
nầy hăng say như thiêu thân lao vào vùng ánh sáng.
Ban đầu Lượng không được chú ư
lắm ngoài khổ người lênh khênh, lỏng khỏng,
vượt hơn tôi gần hai cái đầu, đă
vậy lại ốm, tay chân dài quá khổ. Một lần
tôi đến nhiệm sở của Lượng, gặp
lúc giờ chơi, anh đứng dựa cột hút
thuốc, vài ba đứa học tṛ trững giỡn
gần đó, chợt nghĩ đến cây cau và những
dây trầu mới bắt rễ, quấn được
vài ṿng lỏng lẻo, đọt non chưa vượt
khỏi người tầm vóc trung b́nh. Mặt
Lượng lấm tấm mụn hai bên má, gợi h́nh
ảnh một sự phối hợp không ḥa giai
điệu, mang tính chất khôi hài của bộ dạng
Lucky-Lucke và Billy-the-Kid.
Vậy mà Lượng hiền khô, vậy mà anh có tâm
hồn và trách nhiệm trong công việc được giao
phó. Vậy mà anh là người của sự hy sinh và ḷng
can đảm ít thấy trong thời nhiễu nhương
cơm áo gạo tiền.
Quăng đời trẻ lắm lần đổi
chỗ, tôi biết nhiều người, ngồi ăn
với họ, bàn chuyện với nhau thâu đêm, lắm
khi đi xe chung, coi hát cùng vậy mà nếu bẵng đi
một thời gian sau nầy gặp lại tôi chỉ
ngờ ngợ, quen quen nhưng tuyệt nhiên không thể
nhớ tên. Cái tên của một người không có ǵ
đặc biệt đă bị đè bẹp xuống vùng
sâu thẳm lăng quên, nhường chỗ cho những
chuyện mới xảy ra nóng bỏng đáng nhớ.
Đối với Lượng, tôi biết ngay ḿnh
không thể quên anh, không phải chỉ v́ vóc dáng mà v́ cách
thế thực hiện những điều ấp ủ
cũng như những quan niệm thật đặc
biệt về một số vấn đề.
Lượng nhiều lần nói ‘Tôi giúp ông để
thực hiện chí của tôi, vào được đó
rồi xin đừng để những người
ủng hộ ông thất vọng.’ Tôi phục thái
độ thẳng thắn đó. Lượng đến
v́ chuyện phải làm hơn là v́ quen với một
người có khả năng lọt vào một vị
thế nào đó. Lượng lăn vào cuộc vận
động phiếu như chính anh ứng cử. Tôi
gặp anh nhiều lần ngồi chịu trận trong
những bàn nhậu ồn ào để lấy cảm t́nh
cho tôi, thích thú một phần nhỏ mà ngại ngùng một
phần lớn. Công Lượng nhiều và đặt quá
nhiều kỳ vọng, sau này ḿnh làm được ǵ? Phe
nhóm, phân hóa khắp nơi, một con én có làm
được mùa Xuân?
Không phải chỉ có vậy. Lượng c̣n vạch
ra cả những chuyện phải làm khi tôi thắng
cử, không phải muốn ảnh hưởng lên tôi hay
tỏ ra là ḿnh nắm vững vấn đề mà chỉ
v́ nóng ḷng muốn sửa lại con đường chính
trị đă cong queo v́ sự vô ư thức của một
số người đang đặt một bàn tay tham lam
và vô tâm lên vận mạng đất nước: ‘Ḿnh
sẽ tranh đấu để có ngân khoản thật
lớn cho Giáo dục và Quốc pḥng. Phát triển tiểu
học. Cấp nhiều học bổng. Xây thêm
trường và đăi ngộ giáo chức… Ḿnh sẽ
đưa ra dự luật để trừng phạt tham
nhũng. Ḿnh sẽ khuyến khích Hành Pháp giải quyết
nạn khủng bố, bạo loạn bằng những
biện pháp bên trong hậu trường hơn là đưa
ra ṭa án với sự ḍm ngó ồn ào của báo chí không ích
lợi mà c̣n tạo nên ảnh hưởng xấu…’
Lượng hăng hái và phẫn nộ. Tôi chỉ thấy
Lượng lớn tiếng lần đó thôi, lần
độc nhất của một đời người
từ tốn. ‘Bắt được mấy thằng gài
ḿn claymore giết dân, tang chứng ràng ràng mà xử tù có vài
năm. Nó ở không ḿnh nuôi cơm một thời gian
để sau này về hoạt động lại có kế
hoạch hơn, hiệu quả hơn. Đánh giặc mà
làm như chuyện con nít giả ngộ’
Phần nhiều tôi đồng ư nhận xét của
Lượng. Có thể quá khích trong giải pháp, nhưng anh
có vấn đề để ưu tư và đă biết
phẫn nộ trong khi biết bao nhiêu người của
thời đại chỉ lo thu lượm đầy túi,
chấp nhận hiện trạng, sống không bao giờ
nghĩ về hoàn cảnh. Giải pháp có thể dở
nhưng c̣n hơn không bao giờ nghĩ tới.
Tôi thất cử kỳ đó, dĩ nhiên. Tuổi
trẻ tay không với những ước mơ với tay
đến trời không thể đấu lại tiền
bạc, quyền thế và những thế lực quyền
lợi chằng chịt đan rối vào nhau như màn
lưới thuở đó. Chánh trường không phải
chỗ của người cô thế mang mộng
ước thay đổi lưu vực ḍng sông đă
định h́nh từ đă bao nhiêu năm tháng. Lượng
nói với tôi như vậy sau những câu an ủi h́nh
thức của những người bạn khác.
Thua keo nầy ta bày keo khác. Ḿnh có vài chuyện chánh
phải làm thôi. Sửa sai chánh quyền thối nát,
chống tụi tham tàn và nêu cao dân trí. Tùy theo cương
vị ta làm, đâu phải chỉ có chức vụ dân
cử. Lượng đặt vấn đề rơ ràng. Tôi
ngơ ngơ, đụng đâu đánh đó, chưa
biết trọng tâm, chưa biết vị thế công, thủ…
Bẵng đi hai ba tháng tôi không gặp Lượng,
anh vẫn dạy trong xóm nhỏ, tôi trở về nhiệm
sở cũ cúi đầu vào những hoạt động
không tên thường nhựt. Vết thương thất
bại cần phải có thời gian để kéo da non.
Tôi xuống thăm anh vào một buổi chiều
thứ bảy, trước căn nhà lụp xụp, ngôi
trường tư hai lớp sáng chiều. Lượng chôn
đời ḿnh ở đó cho ‘thế hệ mai sau’,
đứng giữa đám học tṛ nhỏ, cây cau giữa
mấy dây trầu non, con chim phượng hoàng bị trói
chân cột cánh bằng cụôc sống và những
định chế xă hội. Cây đàn guitar tróc sơn
nhiều chỗ, bắt qua vai anh không ngừng phát những
bản nhạc thiếu nhi vui tươi. Đàn chim non ‘hay
bầy gà con quê hương’ líu líu lo lo, tíu ta tíu tít. Mắt
sáng miệng tṛn, mấy cái tóc bum bê, vài đôi chân sáo
sậu lém lỉnh nhảy ngoài sau chân thầy…
Cuộc vui ngoài giờ b́nh thường của
lớp như cách thế hữu hiệu nhất để
giữ tụi nhỏ khỏi lêu lổng và tạo ḷng yêu
thích âm nhạc sau này. Lượng nói như vậy và
tỏ ư tiếc ḿnh không có nhiều thời giờ hơn.
Tôi mỉm cười làm quen với một thằng
bé có vẻ lém lỉnh nhứt, khi nó lơ mắt nh́n tôi.
Lượng đưa bàn tay khảy đờn, phím
đờn vẫn c̣n kẹp giữa hai ngón tay, chào tôi
miệng vẫn tiếp tục dẫn giọng mấy
đứa nhỏ. Tiếng của chồi non nhú lộc buổi
sáng, tiếng của b́nh minh cuộc đời ríu rít lên
từng cành cây kẽ lá cất lên giữa khung cảnh nghèo
chật chội, nhà nầy có thể nh́n thấu tới
cửa sau nhà kia. Lượng chỉ bắt nhịp kéo
giọng mà không hát. Anh muốn tôi hưởng trọn
vẹn giọng ca của giàn nhạc trẻ con ngây thơ?
Anh muốn tôi có dịp thả hồn ḿnh về thế
giới chưa biết ưu sầu?
Chiều xuống lần khi rải rác một vài
người công nhân đi làm về, những người
nghèo của xóm b́nh dân, áo quần rách vá và cái lon guigoz
thức ăn trưa ṭn ten trên tay. Những bước chân
mệt mỏi được vài đứa nhỏ chào
đón vui mừng hớn hở. Những cái hôn nựng
nịu như mưa bấc xóa tan nỗi cực nhọc
trong ngày. Tôi bỗng thấy ḿnh lạc chỗ với
bộ quần áo quá tươm tất trên người.
Hết bài, Lượng nói với đám học tṛ:
‘Vậy là Tết này thầy tṛ ḿnh có thể giúp vui
đồng bào trong xóm rồi. Bữa nay tập bao nhiêu
đó tạm đủ. Tối rồi, mấy em về nhà
là vừa. Em nào biết cha mẹ chừng nầy mà chưa
về ở nhà không có ai th́ có thể ở đây chờ
người lại rước. Nghe dặn nè. Mai sáng chúng
ta tập lại lần nữa. Mấy em tới đây lúc
9 giờ nhe! Nhớ chưa? Nhớ! Thôi mấy em về.’
Lượng nháy mắt với tôi:
‘Đàn chim tung cánh t́m về tổ ấm dễ
thương chứ hả? Để hát tặng anh một
bài. Sẵn hứng.’
Không đợi tôi đồng ư. Lượng cất
tiếng hát. Đôi mắt anh lóe sáng như đứa
nhỏ được phép làm điều ḿnh ao ước.
Tiếng hát trầm ấm vang dội vào tim, kéo dài xuyên qua
rừng thẳm, đào xới những sợi thần kinh
rung động của tôi, đánh bật dậy lớp da
gà ở dưới lớp da b́nh thường chai đá
hằng ngày… đêm đông, xa trông cố hương
buồn ḷng chinh phu…
Tôi rùng ḿnh v́ gió lạnh theo tiếng ca lùa về. Tôi
lắng hồn thưởng thức tiếng ca nam tặng
ḿnh lần đầu tiên trong đời. Bóng đêm
phủ xuống lần lần. Hai đứa trẻ c̣n
lại của đám học tṛ, đứng trên thềm ngó
người khách lạ đương ngạc nhiên về
tiếng hát của người thầy, bây giờ đă
mờ dần trong bóng tối, chỉ c̣n lại hai cặp
mắt sáng chói, long lanh…
2.
Nhưng Lượng và đám
học tṛ của anh không có dịp tŕnh diễn ǵ hết.
Tết đó những tiếng hát ngây thơ Lượng
dự định tặng đồng bào bị thay
bằng tiếng súng. Biết bao nhiêu chân sáo, chân chim của
Lượng đă tan tác trong lửa đạn. Và Lượng
nữa, đă nằm xuống v́ lũ học tṛ của
ḿnh, v́ những dây trầu non vừa mới ló nụ.
Trở lại vùng rạp hát Minh Phụng sau khi
tiếng súng thật sự đă êm. Khu nhà san sát với
những đường hẻm ngoằn ngoèo giờ
biến thành một cánh đồng tro than rộng bạt
ngàn thỉnh thoảng c̣n sót lại vài bức tường
cứng đầu cứng cổ đứng chơ vơ.
Tôi định chừng xóm Lượng nhờ cái góc
của lề đường quen thuộc… Những
người đàn bà mắt đỏ hoe, mặt rạm
nắng, bươi bươi, xới xới đống
tro tàn mong kiếm chút ǵ đó c̣n lại của quăng đời
tiện tặn trước đây. Cuộc t́m kiếm vô
vọng như đi t́m quá khứ. Có chăng chỉ là
những tàn vụn cháy nám, chỉ gợi phẫn nộ,
xót xa cho chính thân phận ḿnh, đời một
người bất đắc dĩ phải ở giữa
chiến trường.
‘… Thầy Lượng! Tội lắm. Thầy
đáng lẽ không chết. Thầy thoát ra đầu xóm
rất sớm, lúc tụi nó mới có mấy thằng
mặt c̣n non choẹt, chưa ngăn chận người
ra đi. Tụi nó ở trong mấy đường
hẻm chứ ngoài mặt tiền đâu thấy thằng
nào. Nhưng mà… nhưng mà thầy ra vô nhiều lần
để dẫn tụi nhỏ ra. Tội nghiệp
lắm, có nhiều đứa lạc cha mẹ, lửa
đạn, tụi nó cúi đầu chun vô một xó nào
đó, làm như cúi đầu th́ lửa đạn nó
sợ vậy… Thầy Lượng đi kiếm từng
đứa lôi ra từng đứa cho tới khi có một
thằng kêu thầy lại. Hai đàng nói ǵ đó láp dáp hai
ba câu tôi ở xa không nghe được. Cuối cùng nó
bắn thầy…’
Trời không chuyển mưa nhưng tiếng sấm
rền rang bốn phía, tiếng sấm xé lồng ngực
tôi, kéo đầu tôi gục xuống đất, thở dài.
Bất cứ sự hy sinh nào cũng kèm theo một cái giá,
ḿnh nói hoài với nhau Lượng c̣n nhớ không? Vấn
đề là có hi sinh, cái giá đâu quan trọng phải không
Lượng?
Người đàn bà tiếp tục kể, giọng
bỗng sụt sùi ngang:
‘Tôi ở bên kia đường, núp sau mấy cái thùng ‘phuy’,
thấy thầy oằn oại, muốn chạy ra kéo vô mà
không dám. Ḿnh đàn bà chân yếu tay mềm. Có bề ǵ
bỏ con ai nuôi? Thầy oằn oại nhưng không rên,
không la, chỉ th́ thào: ‘Vậy mà xưng… Vậy mà xưng…
Xạo…’ Tôi cũng không hiểu thầy muốn nói ǵ.
Rồi đạn bắn qua bắn lại. Lửa cháy.
Tụi tui chạy…’
Buổi trưa nắng chang chang, tấm bạt
bằng áo mưa quân đội giăng tạm bợ không
đủ che cho bốn người chúng tôi. Một cơn
gió lốc bụi mù. Tôi dụi mắt, h́nh như
nước mắt chảy đă lâu, mặn chát bờ môi.
Đằng kia bốn người đàn ông xúm
lại hè hụi giở lên một tấm bức
tường, thấy ǵ dưới đó, cùng nhau
cười vui. Tôi mỉm cười theo, gượng
gạo. Cái chết của Lượng được
tạm quên để tiếp nhận sự lạc quan
của đời!
Người đàn bà ngồi kế nảy giờ làm
thinh, bỗng chơ miệng về phía mấy người
đàn ông hỏi vói:
‘Ǵ mà cười vui vậy anh Tư? Bộ thấy
vàng hả? Dám lắm à nha, biết đâu dưới tro tàn
nầy có hủ hàng của ai đó. Hay là muốn nghe súng
một lần nữa?’
‘À chị Tám, mạnh giỏi? Tụi tui cá với nhau
là cái đi-văng không cháy. Tôi liệng nó dưới
vũng. Nó lại bị hai ba bức tường đè lên.
Ai dè! Cháy ráo nạo…’
Người kể chuyện nảy giờ lóng tai nghe
chuyện của người, giờ mới tiếp
tục:
‘Con Hoa nè! Hỏng nhờ thầy Lượng kéo ra th́
đă đi đời rồi. Tụi tui lính quính, láng quáng
kiếm được đứa nầy th́ thiếu
đứa kia. Đương lo hụt hơi th́ có
người nói thấy nó đương ở chỗ
với thầy trong một căn nhà của ông bà nào đó
chạy thoát khỏi từ đầu khởi sự… Bây
giờ thẩy chết rồi, tui biểu nó để tang
thầy mà cũng là người cứu mạng nó, như
sanh ra lần thứ hai.’
Tôi nh́n con nhỏ. Trên ve áo, một miếng vải
trắng kẹp trang trọng. Mắt nó xa vắng và mờ
đục. Hai cục ghèn to tướng ở hai khóe
mắt. Vẻ thông minh và cặp mắt lóng lánh hôm nào
đứng trong mái hiên lúc chạng vạng tối không c̣n
nữa. Nó như cởi lớp, biến dạng, bèo nhèo và
co rút lại đến nỗi năy giờ tôi không để
ư. Tôi hỏi một câu, sau nầy mới thấy dở
ơi là dở:
‘Thầy Lượng mất rồi. Em có thương
thầy Lượng không?’
Con nhỏ ngó tôi, lâu lắm mới trả lời:
‘Có! Ai cũng thương thầy Lượng
hết.’
Tôi gật đầu: ‘Phải! Ai cũng thương
thầy Lượng hết, trừ những người
đă giết thầy…’
Một cơn gió thổi táp hơi nóng vào mặt
mọi người. H́nh ảnh Lượng oằn oại
trong cơn đau chịu đựng cái nóng cháy da
trước khi bị cháy thành than hiện ra trong trí, bóp
chặt cuống họng khiến tôi nghẹt thở.
Giữa đám vụn vỡ của hàng ngàn hàng
vạn căn nhà sau cơn cháy ngút trời, như có
tiếng thở dài của Lượng tiếc cho
ước vọng nửa chừng bỏ lỡ, như có
tiếng đàn của anh bắt nhịp cho các giọng ca
chim non. Đứa học tṛ để tang Lượng ngó
chăm chăm vào mấy đứa nhỏ trang tuổi nó
đang nhảy c̣ c̣ với nhau trên đường lộ
nám đen, mỉm miệng cười. Những
bước chân chim lại tung tăng sáo sậu sau sự
ra đi của Lượng.
Thầy Nguyễn Văn Sâm
(San Antonio, TX, 1981