Những Dòng Sông Thời Thơ Ấu

Tùy Bút Tây Đô Lâm Tài Thạnh

     Thời niên thiếu Tôi sống ở căn nhà số 8 Đường Hàm Nghi, đường nằm trong khu tứ giác các đường chánh của Tỉnh Lỵ Sóc Trăng như sau: Đường Hai Bà Trưng (Đại Lộ chánh của Tỉnh), Đường Quang Trung, Đường Hoàng Diệu, Đường Phan chu Trinh. Từ nhà tôi ở chỉ cần chạy khoảng 70m đến đường Quang Trung với dãy nhà vựa (nơi đón nhận các ghe nhỏ chở các nông sản và trái cây từ trong các vùng Văn Cơ, Hậu Thạnh, Long Phú, Kế Sách, Vũng Thơm v…v…) nằm kế bên con Kinh Cầu Bon (có lẽ là do phát âm từ tiếng Pháp) là có thể vùng vẫy bơi lội bằng thích (sau đó thì ăn đòn đau đến nhớ đời).
     Trong trí nhớ còn lại hiện nay: Kinh Cầu Bon là một nhánh sông được hình thành bởi con Kinh đào thời Pháp thuộc có tên là kinh Maspero trên con kinh đó người Pháp có xây dựng một cây cầu bằng kim loại. Dân cư trong Tỉnh gọi là Cầu Quay vì mỗi lần có ghe hoặc tàu có chiều cao hơn chiếc cầu thì cầu được kéo bằng sức người với những sợi dây thừng lớn bằng cổ tay buột chặt vào hai thành cầu, khi kéo, cầu sẽ xoay ngang cho ghe, tàu lưu thông dễ dàng, thoải mái sau đó thì kéo trả cầu về vị trí cũ cho xe cộ và khách bộ  hành xữ dụng (có thể người Pháp khi xây dựng cầu có cấu trúc cầu sẽ quay bằng hệ thống máy động cơ tuy nhiên sau khi giao lại cho Việt Nam thì bị hư hỏng chăng hay người Pháp có hậu ý xấu).
     Kinh cầu Quay chạy theo hướng Tây sang Đông, rộng khoảng 50 mét, dài 12000 mét. Thượng nguồn ở phía Tây giáp với một nhánh sông Ngã Bảy tại địa phận Trà Canh. Hạ lưu chia thêm ba nhánh: Nhánh bên phải cắt kinh cầu Bon rồi đi về Bải Xàu. Nhánh bên trái đi về Hậu Thạnh và Đại Ngãi. Nhánh ở giữa đi về Bưng  Tra - Cái Đường tại đây được gọi là Ngã Tư Cột Đèn. Tính từ thượng lưu thì bờ trái (bờ Bắc) dân cư thưa  thớt nên không quan trọng như bờ phải (bờ Nam).
     Ngoài cây cầu Quay nói trên, con Kinh nầy còn được thêm ba cây cầu khác nối hai bờ theo thứ tự: Cầu Đen Bố Thảo, Cầu Kinh Sáng, Cầu Thiên Hộ (còn gọi  là Cầu cao) và khi nó chảy tới Đầu Voi thì chia làm hai nhánh trong đó có nhánh sông gọi là Kinh Cầu Bon (Kinh nầy chãy giữa hai con đường lớn của Tỉnh là đường Quang Trung và đường Nguyễn bĩnh Khiêm) có bốn cây cầu nối liền hai bờ là Cầu Giải Phóng , Cầu Bon , Cầu Đỏ và Cầu Thuận Hóa  (tất cả các cây Cầu nầy đã bị hũy bỏ từ lâu).
     Ở bờ Bắc, Kinh Cầu Quay tôi còn nhớ có những cơ sở nhà máy xay lúa như: Quách Sên, Ích Dân. Các trại cưa Bỉnh Lợi, Triệu hưng Thạnh. Các Chùa La Hán, Chùa Ông Bắc. Riêng bờ Nam nằm dọc theo đường Lý thường Kiệt có rất nhiều cơ sở, nhà máy, thương nghiệp lớn như: Trại cưa Khương Thuận, Quãng hưng Long. Nhà máy Chập Hưng, Hiệp Hưng, Duy Thạnh, Hiệp Xương, Kiến Hưng. Hãng nước mắm Thanh Hương, Kho Dầu, Trường Dục Anh. Rạp hát Nguyễn văn Kiển, Bến đò Đại Ngãi v… v…(Trại cưa Quảng hưng Long trước năm 1975 là tài sản của Ba và Mẹ của Cô Du thị Mỹ-Ngọc (phu nhân của Thầy Nguyễn ngọc Đường) và Du thị Mỹ Hoa .
     Sau 1975 trở thành Xưởng cưa Quốc-Doanh và năm 1985 khi đi “tù” ngoài Bắc được “Giấy ra Trại” và “Trả quyên công dân”. Tôi xin hồi hương về lại nguyên quán Sóc Trăng. Thời gian đầu chưa có hộ khẩu và công ăn việc làm, bạn học Lợi minh Hà (Giáo Sư Lý Hóa trường Trung Học Hoàng Diệu) có giới thiệu cho Tôi vào làm công nhân hợp đồng ở cơ sở quốc doanh nầy).
     Năm Tôi được chín tuổi lần đầu tiên Tôi lẽn trốn ra bờ sông Cầu Bon tập bơi lội đùa giỡn trên sông nước với  bọn “nhóc tỳ Tàu Phù” hàng xóm (con đường Hàm Nghi đại đa số cư dân đều là người Việt gốc Hoa chỉ có gia gia đình Tôi và gia đình Thầy giáo Tường dạy môn Thể dục là Cha của bạn đồng lớp Mai lan Phương có em là  Mai lan Dung và Mai lan Duyên (lớp sau) là gốc Việt chánh cống nên Tôi thường gọi trêu chọc bọn nó là “Tàu  Phù” vì tụi nó thường ăn món chè gọi là “chí mè phủ” (đây là món chè nấu bằng mè đen trộn với bột , ăn khi còn nóng mới ngon vì thế tụi nó trước khi ăn thường phải chu miệng lại thổi gió nghe phù, phù cho bớt nóng).
     Thật ra trước đó các Cô ruột và Mẹ Tôi đã có ra “khẫu lệnh” cho anh, em tôi (ba đứa con trai) đứa nào ra bờ sông cầu Bon bị bắt gặp hoặc có người trông thấy báo lại thì sẽ bị phạt 10 roi thẳng tay không châm chước. Các cô Tôi còn kễ cho nghe nhiều điều ghê rợn về “con ma da” loại ma chỉ chuyên sống ở dưới nước, chực chờ kéo, nắm chân người đi tắm sông cho chết chìm, hầu thế mạng cho nó đi đầu thai.
     Ngoài ra còn kể chuyện “thằng chỏng chết trôi” thường hay tấp vào bờ sông để đòi mạng v..v.. nhằm mục đích khiến cho anh em chúng tôi sợ không dám lân la ra bờ sông. Tuy nhiên tuổi thơ ấu thường ham vui với bạn bè nhóc con, nhất là khi bị những lời nói “khích tướng” như mày ẹ quá, mày là người Việt mà nhát gan không dám đi lội sông v… v… thì bao nhiêu lời dặn dò, răn đe của Mẹ và Cô Tôi đều biến mất.Thế là Tôi bắt đầu phiêu lưu, đùa giởn với sông nước Cầu Bon bằng những rụt rè, hồi họp của buổi ban đầu khi đặt chân xuống giòng nước lành lạnh, đục ngầu với những dề lục bình và rác rến trôi qua. Thường thì chúng tôi chỉ quậy nước là chính và tập lội theo cách bơi lội của loài chó chỉ cách bờ chừng ba đến bốn mét, thời gian cũng không quá một tiếng đồng hồ là phải lên bờ ngồi phơi nắng cho khô một chút, sau đó lén đi vào nhà bằng cách đi nhờ qua nhà của Thiếm Xẫm ở bên đường Hoàng Diệu nơi có cửa sau ăn thông qua nhà Cô tôi. Thế là “thằng nhóc” nhãy phóc lên giường giã bộ đang ngũ, như vậy là thoát nạn qua mặt được Cô và Mẹ Tôi.
     Thời gian dần trôi việc trốn nhà đi tắm sông không bị phát hiện vì thật ra các Cô tôi bận lo thêu thùa, may vá cho khách hàng và nhận dạy học trò, phần Mẹ tôi thì cũng lo việc đi dạy Nữ Công, Gia Chánh cho các Trường Tư thục nên cũng không có thời gian để theo sát anh em tôi. Trong khi “chưởng lực” lội sông của tôi đang trên đà phát triển đến gần 1/2 công lực thì Người tính không bằng Trời tính. Tôi còn nhớ đó là năm 1956 (Năm Bính Tuất) Tỉnh Sóc Trăng (được đặt tên là Tỉnh Ba Xuyên) đã bị một cơn bảo lớn tàn phá nặng nề với mưa to tầm tả, gió lớn làm cây cối tróc gốc, đổ ngã ngỗn ngang khắp Tỉnh. Nhà cửa bị tróc nóc, trụ cột điện gãy ngã nằm khắp đường. Cơn bảo đã gây nhiều thiệt hại lớn về vật chất cho Tỉnh Sóc Trăng. Trong khi mọi người đang tìm cách khắc phục hậu quả của những thiệt hại do cơn bảo gây ra, đặc biệt là những nạn nhân có nhà cửa bị tàn phá vì bảo riêng bọn nhóc chúng tôi lại khoái chí vì có dịp thoãi mái hái me và xoài mà không cần phải leo cao như lệ thường.
     Lúc bấy giờ vị Tỉnh Trưởng đương nhiệm là Ông H M Thường đã có sáng kiến “tiết kiệm” cho công quỹ nên bao nhiêu cây cối to nhỏ ngã đổ được Ông cho chuyên chở, vất tất cả xuống con sông cầu Bon. Kể từ đó con sông bị tắt nghẽn, giòng nước không còn chãy thông suốt, dòng sông thu hẹp nhỏ lại, không còn bơi lội được. Bọn nhóc chúng tôi nghĩ ra trò chơi khác đó là chơi trò “anh hùng đánh với ăn cướp” bằng cách nhãy chuyền từ gốc cây nầy qua gốc cây khác như đang cưởi ngựa và bắn súng bằng miệng “bằng, bằng, bằng” rồi hụt chân té trầy sướt cả người.
     Cuộc vui rồi cũng qua mau vì chỉ một thời gian ngắn sau con sông cầu Bon đã bị hoàn toàn lắp lại và trở thành một con đường bình thường (Năm 1985 khi về trú ngụ lại Sóc Trăng thì nơi đây là bến xe lôi và xe đò nhỏ chở khách đi Mỹ Xuyên (Bãi Xàu), Đại Tâm (Xà ca Nả), Bãi Giá, Phú Lộc).  Năm này thì chúng tôi đã bắt đầu vào học bậc Trung Học và những “nhóc tỳ” hàng xóm cũng bị cha, mẹ theo tập tục của người Trung Hoa gởi đi học nghề hoặc đi tập sự buôn bán ở những nhà người quen. Tôi bắt đầu có các bạn học mới và từ đấy. Tôi lại càng tiến triển “siêu việt” hơn trong việc bơi lội. Đó là Tôi bắt đầu thám hiễm dòng sông cầu Quay. Địa điểm mà bọn chúng tôi (Thạnh, Hợp, Hà, Duyên) thường tụ hợp lại sau giờ đi học là bờ sông ở đường Lý thường Kiệt phía trước Trường Dục Anh, nơi đây bờ sông tương đối thoai thoải , đáy sông từ trong bờ ra ngoài khoảng 4 - 5 mét không sâu lắm. Nơi đây chúng tôi hay chơi trò bơi đua, ai thắng thì sẽ có giải thưởng là 1 viên bò viên (khoảng 1 đồng vào năm 1957). Bạn Hợp là người thường hay thắng cuộc đua.
     Đôi khi chúng tôi tập hợp ở đây để chơi trò đổ hột “xí ngầu” với Chú người Hoa chủ nhân xe bán bò vò viên, thường chúng tôi giao cho đầu đảng là bạn Hợp đứng ra đấu với chủ xe. Đôi khi chúng tôi thua từ đầu đến cuối, thua đến nổi phải thế nợ bằng mấy cây bút máy hoặc sách vở ngày hôm sau phải lo kiểm tiền chuộc lại để có cái mà đi học (kiếm tiền bằng cách nào thì đây là bí mật của Nhất Quỹ Nhì Ma Thứ Ba là Học Trò, xin đừng hỏi khó trả lời lắm). Nhưng cũng có đôi khi “Tổ đải” cho “đầu đảng” chúng tôi là bạn Hợp , đổ hột xí ngầu thắng liên tiếp chừng năm lần là chúng tôi có một buổi ăn bò vò viên no bụng luôn. Thể thức chơi  đổ hột là nếu bạn thắng thì bạn có thể lấy giải thắng ngay hoặc bạn có thề chọn chơi đổ tiếp nếu bạn thắng tiếp thì giá trị giải thưởng sẽ là gấp đôi và cứ thế mà cộng lên (2 thành 4; 4 thành 8; 8 thành 16 v… v…) Còn như bạn thua thì sẽ mất tất cả, tay trắng, chỉ có ngồi hít hà, tiếc của, rồi đổ thừa lổi phải với nhau. Sau cùng rũ nhau nhãy ùm xuống sông cho quên đời ???
     Cuộc sống và bánh xe thời gian vẫn lặng lẽ trôi với biến chuyển của thời cuộc. Chúng tôi lần lượt từ giã áo thư sinh, rời ghế nhà Trường và vĩnh biệt các dòng sông thời thơ ấu để hòa mình vào dòng sông cuộc đời với đầy đủ vui, buồn, vinh, nhục. Ngàn năm Mây vẫn bay. Ngàn đời sông vẫn chãy ra Biển. Những dòng sông thời thơ ấu giờ đây chỉ còn là những kỹ niệm ngọt  ngào và miên viễn.

Tùy Bút Tùy Bút Tây Đô Lâm Tài Thạnh
Cựu Học Sinh Hoàng Diệu 57–63