Một Chút Tâm T́nh
Thầy Huỳnh Thanh Long
“Thầy ơi , vậy bấy lâu nay thầy làm nghề
ǵ để sống?”
Không biết
sau bao nhiêu năm không gặp, t́nh cảm thầy tṛ đậm
nhạt ra sao, nhưng cái câu học tṛ cũ nó hỏi làm
ḿnh chạnh ḷng quá. Thật ra cũng chẳng biết
bắt đầu từ đâu nữa, những thứ mà
ḿnh muốn quên phức đi cho rồi sao bây giờ lại
hiện lên rơ mồn một, làm như ai đó động
đến làm rung lên sợi tơ ḷng mà trong đó là những
tháng ngày dài cay đắng. Miền Nam Việt nam sau ngày
30-4-1975 như một bức tranh khó diễn tả, mỗi
người một số phận, một hoàn cảnh,ḿnh
là thầy giáo chẳng dính líu ǵ đến chính trị
nhưng rồi cũng được đi học chính trị,
người ta gọi giáo dục thời trước là “nô
dịch, phản động, đồi trụy”, ngồi
nghe họ nói sao xót xa quá, lúc đó c̣n nhỏ vă lại
cũng chẳng quan tâm đến kẻ lên, người xuống,
thấy đất nước hết chiến tranh là vui rồi,
không c̣n nghe nay kẻ nầy chết, mai người kia
đâu mất biệt , nhiều thế hệ thanh niên
người Việt bắn giết nhau lâu quá. “Đống xương vô định đă cao
bằng đầu”. Nhưng ḿnh lại là kẻ
lĩnh lương của “bên thua cuộc” cho nên rán
nghe người ta sỉ vă chớ sao. Hôm nọ, bạo dạn
hỏi họ một câu: “Thưa anh, những em học tṛ
của chúng tôi mà các anh đang sử dụng trong các chiến
dịch xóa mù chữ, làm sạch rác rưới đường
phố có phải là những sản phẩm của nền
giáo dục “nô dịch, phản đông ,
đồi truỵ hay không?” Anh quản giáo nh́n ḿnh
như kẻ thù, đôi mắt của những người
ở lâu trong bóng tối sao thấy kinh hải quá! Rồi
anh ta gằn giọng: “Hiện nay tôi biết đang có những
âm mưu chống phá giáo dục mà bọn C.I.A c̣n cài lại”
ḿnh xanh mặt và chẳng c̣n nghe anh ta nói thêm những ǵ nữa.
Cũng có người mạnh dạn đưa ư kiến:
“Trong đấu tranh giai cấp, nếu chúng ta tiêu diệt
được những giai cấp phản đông khác th́
sau đó dựa vào đâu để đấu tranh.” Họ
trả lời: “Dựa vào phê và tự phê”. Nghe rất là trí
tuệ, nhưng phê th́ chỉ hiệu quả từ trên xuống,
nói nôm na là bị chửi, chớ làm ngược lại có
khi “mịt mùng sương khói biết nhà má đâu” hay
là nhẹ nhất cũng bể nồi cơm. Rồi
cũng xong khóa học tập chính trị dân chủ, với
nội dung rất dễ thương: Hăy nói những suy
nghĩ của bạn, cứ mạnh dạn phát biểu
cho thật ḷng để cách mạng hiểu rơ hơn về
tâm tư t́nh cảm của các bạn. Ḿnh ngây thơ và suưt
vào tṛng! Đến đợt tập huấn chuyên môn, nghe
các ông ấy thao thao về Tố Hữu, Nguyễn Đ́nh
Thi, Lê Anh Xuân v.v.. ḿnh thấy những
ngày cam go đang chờ đợi ở phía trước
.Ḿnh đâu có ngu trung đến mức phải không ăn
thóc lúa nhà Châu như Bá Di, Thúc Tề nhưng sao trong thâm tâm
ḿnh thấy chắc là phải “bẻ phấn”. Trước
ngày 30-4 trong sân trường chỉ là những câu khẩu
hiệu đơn giản như là: Tiên học lễ, học
hậu văn hay bóng bẩy hơn một chút: Ngọc
bất trác bất thành khí, nhân bất học, bất tri lư và
khi được tẩy năo rồi th́ đi đâu cũng
thấy: “Học, học nữa, học măi”, câu nầy
của ông Lenin ở bên Nga mà nhà thơ Tố Hữu hết
lời ca tụng, học th́ cũng tốt và người
ta bảo rằng phải học cho đạt được
cái “phẩm chất chính trị tốt , tuyệt đối
trung thành với Đảng (Nghị quyết 142 của
BCT Đảng CSVN ), học để ánh sáng Mác-Lenin rọi
cho tư tưởng của họ có một đời sống
mới, con người mới, v́ vậy khi đánh “keng“
một tiếng, cả nước học tṛ đều
được học một bài gần như giống hệt
nhau, giống như trong cuộc sống hàng ngày qua tem phiếu
người ta mặc một thứ đồng phục
công dân rất ư là ngăn nắp. Vua Quang Trung vừa lên
ngôi, khi ra chiếu cầu hiền, trong phần giáo dục
ông chỉ nói: “Người dạy học phải đạt
hai tiêu chuẩn: kiến thức và đức hạnh” chớ
đâu có kêu tuyệt đối trung thành với vua đâu?
Ḿnh cảm thấy không đủ năng lực, tŕnh độ
để đứng vào hàng ngũ mới,
rồi chiến dịch “phần thư” ào ạt làm
ḿnh thấy ngao ngán quá, nên phải nghỉ cái đă, nghỉ
cho nhẹ đầu rồi mọi chuyện sẽ có lối
ra. Nghe người ta đề cao giai cấp “công nông” mà
đối với chuyện nầy th́ ḿnh văn bét, vơ nát,
kỹ thuật th́ không biết vậy là “thôi thôi về
đi cày.” Thế là sau bao nhiêu năm đi
ra từ đồng ruộng, giờ ḿnh trở lại th́
có sao đâu? Khoảng năm 1974-75 trên những chuyến
xe về thăm quê, nh́n những cánh
đồng bên quốc lộ, ḿnh nghĩ chắc con trâu
đă sắp hết kiếp cày bừa của nó bởi
người ta cơ giới hóa ruộng đồng với
các máy cày chạy trên các cánh đồng mênh mông. Sau nầy mới biết ḿnh nghĩ tầm bậy
quá. Trâu chẳng những không hết kiếp
mà người ta c̣n t́m kiếm mua về để phục
vụ cày ảy. Đây là con vật chủ lực
trên ruộng đồng khi các máy cày tàn dư Mỹ Nguỵ
chết lâm sàng theo chủ của nó. Làm
ruộng mới thấy câu hát “sức người bừa
thay trâu cày” là có thật, và nó trĩu nặng trên đôi
vai của ḿnh chớ không phải như những lời
trách móc của Phạm Duy với thời kỳ đô hộ
của Pháp. Hai anh em ḿnh gài dây hai bên cây bừa
để mẹ ḿnh ngồi trên đó cho có tơi đất
ra mà gieo mạ. Làm ǵ có tiền mua trâu, thật là
đúng với quan điểm cách mạng về thành phần
giai cấp: “bần nông”. Kỷ niệm
trên ruộng đồng th́ nhiều, kể sao cho hết
nhưng tựu trung là những chuyện cười ra
nước mắt. Tâm đắc vô cùng các câu thơ của
ông Tố Hữu: (ông thi sĩ nầy nhờ đặt
thơ mà ngồi ngất ngưởng trên đỉnh cao
danh vọng, có lúc cao hứng lại chỉ lối
đưa đường cho các chuyên gia kinh tế mà vang dội
thanh danh với sử xanh với vụ giá, lương, tiền.)
Dân có ruộng dập d́u hợp
tác
Lúa mượt đồng
ấm áp làng quê
Chiêm, mùa cờ đỏ
ven đê
Sớm hôm tiếng trống
đi về trong thôn
Nh́n vẻ măn nguyện của
các ông Tập đoàn trưởng khi người ta đổ
lúa vào kho chung sao như là nước mắt của người
nông dân rơi theo từng giọt thóc, người ta gắng
gượng làm vui. Hồi trước người
không đất cắm dùi mướn ruộng để
làm bị các địa chủ bốc lột bằng cách
đong lúa đất mà c̣n có cái để đổ vào bồ.
Các bài vè nông thôn về vấn đề “cha chung không ai khóc” trên những cánh đồng
mà cha ông họ đă đánh đổi bằng máu, mồ
hôi, nước mắt để có được mới
thấy thấm thía ư nghĩa của chủ trương “làm
chủ tập thể”. Nghe nói người đưa ra
chủ trương nầy đă phát biểu: “Cho đến
nay đă có ba phát minh vĩ đại có ư nghĩa bước
ngoặt lịch sử 1/T́m ra lửa. 2/T́m ra cách sử dụng
kim khí. 3/làm chủ tập
thể.” (Ngày 13-3-1977 tại trường
Nguyễn ái Quốc, ông Lê Duẫn đă nói). Hai ư tưởng đầu tiên nhân loại đă
được thụ hưởng, c̣n phát minh thứ 3 th́
dân tộc ta vô cùng diễm phúc mới hưởng thụ
độc quyền. Ông nhạc sĩ Trịnh công
Sơn viết nhạc để diễn đạt nào cảnh,
nào t́nh chưa đủ hay sao mà c̣n đem thú vật vào bài
hát nghe mà phát rầu: “Một đàn ḅ vào thành phố không
c̣n ai hỏi thăm…”
Nghề nông có lẻ
không hợp với thể trạng của ḿnh, hồi
đó học tṛ nó nói ḿnh “ốm nhom, ốm nhách” th́ giờ
đây làm ruộng nổi ǵ?! Người xưa nói: ”phi thương bất phú”, nhưng mà mấy
ông nầy đâu có cho mua bán cá nhân, chỉ c̣n nước-nói
theo quan điểm chính quyền – đi buôn lậu, mà thật
ra là mua cái chỗ nầy đem bán chỗ kia chớ đâu
phải hàng quốc cấm ǵ đâu mà lậu với liếc.
Nghề nầy cũng không bền cũng bởi
cái “gốc” thầy giáo của ḿnh, lỡ có ǵ con nít
nó xài xễ cũng kỳ cục lắm. Thôi th́ về
giữ con cho vợ đi buôn. Nói theo kiểu
Trần Tế Xương th́ vợ ḿnh dở hơn bà vợ
của ổng nhưng chèo chống cũng kiếm cà phê,
thuốc lá cho chồng trong thời kỳ mà cuốn sổ
gạo quyết định chuyện đói no, lần lần
thấy phiền vợ con quá ḿnh quyết định bỏ
thuốc. Trong đời ḿnh có hai lần ḿnh quyết định
bỏ đi cái gần gũi mật thiết với ḿnh
là: bỏ dạy học và bỏ thuốc lá và theo ḿnh th́
đó là hai quyết định đúng .Chuyện thuốc
lá th́ ai cũng hoan nghênh, nhưng bỏ dạy học th́
cũng có người khuyên là không nên, nhưng năm dài
tháng rộng ḿnh thấy cũng không tiếc nuối ǵ có
chăng là c̣n vấn vương chút đỉnh về cái
nghiệp mà thôi. Thôi th́ nép qua một bên cho ánh sáng văn minh
phương Bắc chiếu vào, chớ lăng văng ở đó
có ngày bị xài xể: “Các anh trong nầy làm ǵ có văn hoá
(theo nhà văn Nhật Tiến trong nhà giáo một thời nhếch
nhác). Cái ánh sáng văn hoá kiểu “long trời lở đất”
ở ngoài đó th́ ḿnh đê đầu bái phục rồi.
Cố gắng dạy mấy đứa nhỏ
để gia đ́nh không vướng vào cảnh “cha làm
thầy, con đốt sách” là đă có một chút văn
hóa c̣n sót lại của những tàn dư độc hại
rồi. Hồi nhỏ, có ông thầy bói
nói ḿnh có số quí nhân phù hộ. Không biết ông thầy
đó có linh hay không, nhưng mỗi khi đời ḿnh khó
khăn quá th́ lại gặp dịp may, và cũng theo những cái may mắn nầy ḿnh sống
yên ổn cho đến bây giờ. Trong cuộc sống thỉnh
thoảng có gặp lại những người đồng
cảnh ngộ khi xưa cũng có người hoàng ốc ấm
êm, kẻ th́ thảo lư hiu quạnh. Không chọn được nơi sinh ra, nhưng
cũng có người quyết định được
số phận của ḿnh. Cơn lốc thời cuộc
đă đưa đẩy con người có khi bước
những hướng đi vô định, nhưng rồi
khi gió lặng, biển yên, người ta cũng “sóng cả
không ngă tay chèo”. Có em học tṛ cũ nói với ḿnh nghe cảm
động lắm: “Hồi đó thầy buồn như vậy
mà tụi em đâu có biết, vẫn ngây thơ như màu áo
trắng”. Ḿnh gật gù trong suy nghĩ, các em biết làm chi
cho bận ḷng, thầy không làm kẻ chèo chống
đưa các em sang bờ th́ cũng có người khác, miễn
sao các em nên người hữu dụng cho gia đ́nh, xă hội
là được rồi. Ḿnh thấy mấy
người đầu ngành giáo dục sau nầy cứ
thay đổi sách giáo khoa, chương tŕnh giáo dục nhiều
lần quá và mỗi lần thay đổi như vậy họ
gọi là cải cách giáo dục, họ thay đổi hoài
có lẽ là “cách căi của họ chưa xong”. Không
chừng v́ cách căi đó mà học tṛ cứ lờ mờ
không biết giữa Trần quốc Tuấn và Trần quốc
Toản có phải là anh em ruột hay không nhưng lại
đêm nào cũng nằm mơ trông cho được gặp
bác Hồ.
Ḿnh rời trường
trung học công lập Hoàng Diệu đă 37 năm mới
trở lại, người xưa th́ c̣n, cảnh cũ sao
nhiều thay đổi quá, so với các đồng nghiệp
thưở nào, ḿnh chỉ là con nít, thậm chí đáng tuổi
học tṛ, gặp lại kẻ quên, người nhớ, học
tṛ th́ lác đác vài em, mấy đứa nếu không nh́n th́
ḿnh đành chịu, chớ hồi xưa tụi nó nhỏ
xíu, giờ đă thành nhân. Có em hỏi ḿnh: “Thầy thấy
trường ḿnh có thay đổi nhiều không?” Hồi mới
về tŕnh diện thầy Hưởng để nhận
việc, ḿnh thấy thích cái hồ nước trước
văn pḥng lắm, giờ không thấy, các dăy pḥng học
xưa cũng không c̣n, có lẽ trong quá tŕnh đô thị
hoá, tấc đất, tấc vàng cho nên người ta lầu
hóa các pḥng học để đáp ứng sĩ số học
sinh càng lúc càng tăng theo dân số học, chớ ḿnh thích
các dăy trường lợp ngói nằm hiền ḥa bên các thềm
cỏ mượt, rồi mái ngói trường xưa phủ
rêu phong để ḷng học tṛ rưng rưng khi quay về
trường cũ. Người ta thích thi vị hóa tuổi
học tṛ bằng những h́nh ảnh mang tính ước lệ
của văn chương, âm nhạc. Nghe hát
các bài nhạc về tuổi học tṛ ai mà không buâng khuâng,
xao xuyến. Có nhạc sĩ cao hứng
đ̣i vùi chôn tuổi học tṛ, nghe sao năo ḷng quá, tuổi học
tṛ rồi sẽ qua đi, chớ ai nỡ vùi chôn nó cho
được.
Sóc Trăng th́
thay đổi nhiều, thời gian ở đó ḿnh hay
đi, về trên đường Nhị Trưng mà dân địa
phương gọi là đường giữa. Ở thành phố nầy bây giờ sao nhiều
đường một chiều quá. Theo ư của ḿnh
thành phố khi mới thành lập giống như đứa
trẻ mới lớn, khi cha mẹ giàu, nghèo cũng không
sao, cách ăn mặc của trẻ khi lớn lên đẹp
hay xấu cũng do khiếu thẩm mỹ của họ.
Lỡ có nghèo th́ cũng sạch sẽ trang nghiêm, c̣n giàu th́
sang trọng quí phái, và khi có nhiều bàn tay
chăm sóc mà không thuận ư nó trở nên diêm dúa quá chăng?
Không sinh trưởng và lại
sống trong thời gian rất ngắn ngủi ở
đây thành ra không am tường được nét văn hóa
đặc thù của vùng nầy, qua sách vỡ ḿnh biết
nó là nơi cộng cư của nhiều sắc tộc. Cuộc sống trôi qua nhanh, nhưng những kết
nét văn hoá sẽ đến chậm chạp và chọn lựa
tinh hoa để có sức sống lâu dài. Đẹp
hay xấu cũng do hợp nhăn mà ra, đẹp người
xấu ta là vậy. Nhiều năm không đến
Sóc Trăng v́ cuộc sống không tạo điều thuận
lợi để trở lại. Nay trở lại
đây và nghĩ về nó sao thấy mơ mơ, hồ hồ
như bóng h́nh của người muôn năm cũ, thành phố,
trường học và thân t́nh của những học tṛ
cũ như là những mảng lớn yêu thương trong
cuộc đời. Những lúc thèm làm sao những đặc
sản vang bóng của vùng đất nầy nào là bánh pía,
mè láo Vũng Thơm, lạp xưởng Lịch Hội
Thượng, bún nước lèo thơm nồng mùi mắm.
Sóc Trăng
ơi, cho gởi lời chào thân thương và hẹn ngày
tái ngộ.
Thầy Huỳnh Thanh Long