Kể Chuyện Ngày Xưa
Nguyễn
Văn Sâm
Năm 63 sau ngày thay ngôi
đổi chúa, Sàig̣n trùm ngập trong không khí hăng say
của một thành phố bỗng nhiên thấy ḿnh
vươn thân lớn lên đến tuyệt cùng của sự
áp dụng lư thuyết dân chủ. Người khổng
lồ Sàig̣n dầu tiềm tàng sức mạnh vạn
năng và trăm tay tự do nhưng ngỡ ngàng bối
rối không biết làm thế nào tiêu pha hết các xung
lực bên trong cơ thể. Nhân sự và năng
lượng dự trữ quá nhiều. Khuynh hướng và
lư thuyết cũng không phải ít. Phía nầy các
tướng lănh trẻ, sạch rục rịch đảo
chánh lần nữa để đem lại ổn
định cho quốc gia. Phía kia các khuôn mặt dân sự
sáng giá từng vào tù ra khám, họp bàn sách lược
mới về cứu nước và dựng nước thay
thế cho sách lược cũ vốn mới nghiên cứu
và ban hành trước đó không lâu. Sàig̣n đầy rẫy
lănh tụ sinh viên với khả thể hô hào tụ họp
được hơn mười ngàn khuôn mặt trẻ
dễ dàng chiếm đường phố suốt ngày.
Sàig̣n phong phú các bậc trưởng lăo tôn giáo chỉ
hiểu dụ một câu có thể làm náo loạn sinh
hoạt thường nhựt của thủ đô cả
tuần kế đó. Sàig̣n ngập tràn tin tức bắt bớ,
trả thù trong bóng tối. Sàig̣n với vô vàn cuộc
thưởng chức phong quan không theo hệ thống
luật lệ hằng hữu. Đă hết rồi thời
luật pháp cần có của một đô thị trên đà
phát triển trong giai đoạn chiến tranh quy
ước. Sinh hoạt êm ả của ngày xưa không c̣n thấy
đâu nữa. Dân chúng Sàig̣n đắm ch́m trong ưu tư
bất trắc của ngày mai với viễn ảnh
thực phẩm khan hiếm, đầu cơ và các bản
nhạc hùng đặc trưng của chỉnh lư,
đảo chánh cùng với hiến ước, hiến
chương, ước pháp.
Tôi phơi phới ngồi
phía sau cóp chiếc xe lô Minh Chánh nh́n thiên hạ ngược
xuôi. Tất cả nếu không biểu lộ nét chán
chường thời thế th́ mang vết hằn của
năm tháng lo âu. Sao nỡ ra đi bỏ thành phố thân yêu
không thương tiếc? — Hơn hai mươi năm chung
t́nh rồi c̣n ǵ. Em Sàig̣n biến chất chớ không phải
tôi t́nh phụ bỏ bê. Trong phong ba của bom đạn
Đồng Minh cuối thế chiến, tôi chỉ theo cha
mẹ về quê vùng Chợ Đệm náu nương một
thời gian ngắn rồi lại lục tục trở
lên Sàig̣n sống đời thơ ấu cho đến lúc
bước những bước rụt rè chánh thức vào
đời như một người trưởng thành. Tôi
từng đứng nh́n không mỏi mắt đàn kiến
người đưa đám tang anh học sinh họ
Trần, đám tang lớn nhứt thế kỷ cho một
thanh niên trẻ tuổi nằm xuống v́ tiếng nói
đối kháng chế độ thực dân. Tôi từng
theo chân đoàn người thật dài và yên lặng tiễn
đưa nhà văn độc nhất đang sống
ở Miền Nam của văn đoàn Tự Lực,
nằm xuống để phản đối không cho
người khác xử án ḿnh. Tôi đi t́m một thành
phố hiền ḥa nào đó, trốn tránh sự ngột
ngạt của những dao động lúc nào cũng có
thể xảy ra cho thủ đô thần tượng.
Vị Giáo Sư ngành Triết dạy môn Đạo Đức
tại trường Đại Học tôi đang theo, lúc đó
phụ trách ngành Trung Học, thể theo lời yêu cầu
phụ giúp của người bạn thân vừa tham chánh
trong một chánh phủ gọi là của dân nghèo, kư giấy
cho tôi được về dạy giờ tại ngôi trường
mang tên vị văn hào mù ḷa nhưng tượng trưng
cho hào khí của miền Nam khả ái. Tôi chưa có một
h́nh ảnh ǵ rơ rệt về ngôi trường ḿnh sắp đến.
Tất cả đều là những cảm giác mù mờ
đựa trên các dữ kiện thiếu cơ sở. Không
thể nào trường nầy cựu trào hơn ngôi
trường tôi từng theo mười năm
trước, mang tên nhà văn bác-ngữ-học danh
tiếng cuối thế kỷ vừa qua. Không thể nào
trường nầy tọa lạc trên vùng đất khang
trang như ngôi trường của tôi. Không thể nào
trường có phong vị học hành như ngôi
trường đă cho tôi niềm hănh diện trong thời
niên thiếu... Không thể, và biết bao nhiêu cái không
thể khác hiện ra trong trí.
Các ư nghĩ đó thay
đổi khi tôi đến trước ngôi trường
nhiệm sở. Cổng sắt to lớn, uy nghi. Cột
cổng bằng xi măng, bề thế. Ngôi nhà chức
vụ của ông Giám Học như căn biệt thự
nho nhỏ, xinh xinh. Trường rộng răi, nguyên cái sân thôi
cũng đă to hơn toàn thể khu đất của
nhiều trường ở Sàig̣n. Kiến trúc trường
cổ kính theo h́nh chữ U, dăi lầu ngang tôi c̣n nh́n
thấy lan can và nhiều thanh sắt uốn nắn hay
chạm hoa văn đặc biệt của mô thức
kiến trúc kiểu Pháp đầu thế kỷ.
Trường nằm lọt trong ḷng một khu vừa
thị tứ vừa thơ mộng. Con đường me
phía trước sao mà vừa rộng thênh thang vừa
đẹp đẽ đến kỳ thú, gợi t́nh.
Chắc hàng me đă trơ gan cùng tuế nguyệt hàng bảy
tám chục năm nay. Thân me to lớn, cành lá xum xuê, tạo
nên con đường me bay ngay thơ mộng trong kư ức
tôi ngay từ lần đầu tiên được
biết. Cảm giác đó vẫn c̣n giữ cho đến
ngày hôm nay dầu đoạn đường đời
đă bước vài bước sang chặng cuối. Con
đường Ngô Quyền bên hông trải dài bằng dăi
nhà sang trọng, biết bao nhiêu căn lầu kiến trúc
đẹp đẽ, kín cổng cao tường, nói lên
sự hiện dịện của ḿnh chỉ bằng mùi
bông sứ bông trang thơm ngát. Con đường phía sau là
khu chợ, nơi mà sau nầy là chỗ thầy tṛ chúng tôi
nhiều tối ra ngồi trước tô ḅ viên và ly
rượu thuốc Vĩnh Tồn Tâm nh́n sinh hoạt
buổi chiều ồn ào của tỉnh lỵ mà bàn
chuyện đội đá vá trời. H́nh ảnh ngôi
trường trong trí khác với h́nh ảnh thật sự
bên ngoài đă thay đổi t́nh cảm của một
thầy giáo mới vào đời là tôi. Tôi cười làm
quen với những cậu học sinh áo trắng quần
dài xanh, huy hiệu bằng vải thêu chữ xanh may luôn trên
áo. Qua họ tôi nh́n thấy h́nh ảnh ḿnh năm ba năm
trước, tự hào với đàn em các lớp nhỏ
nhưng chính ḿnh lại bỡ ngỡ với quá nhiều
ngă đường kỳ bí trước mặt của
những ngành nghề. Những cái gật đầu chào
ngỡ ngàng đồng thời chứa đựng một
sự kính trọng cùng thân thiện đến ấm ḷng.
Tôi đi về phía văn pḥng. Dăi lầu bên trái đối
với cổng lớn, dựa lưng vào đường
Ngô Quyền. Một vị giáo sư đứng tuổi, người
rắn chắc, thấp, dáng thể tháo gia, tóc hớt cao,
sau này tôi mới biết là thầy Tổng Giám Thị có
cùng tên với ḿnh, kêu hai học sinh bê bối mà năy giờ
ông đang giảng luân lư, đứng qua một bên, đón
tôi lại, hỏi rồi niềm nở chỉ văn pḥng
hiệu trưởng. Tôi cảm thấy ấm áp nhờ
sự chào đón đầu tiên đó. Ngay từ phút
nầy tôi biết rằng Sàig̣n đă thật sự
vắng mặt trong tôi, từ đây ḿnh là một phần
tử không thể tách rời của ngôi trường
tại vùng đất của mận hồng đào thơm
ngọt. Đời ḿnh rồi sẽ gắn bó với nó
nếu những trở ngại đừng quá lớn lao.
Phút tŕnh diện thân mật
và dễ dàng hơn tôi nghĩ. Nh́n ra ông Hiệu
Trưởng, tôi gọi ông bằng Thầy và nói rằng
ḿnh xuất thân từ ngôi trường nhiệm sở tiền
nhiệm của ông. Ông xưng Thầy và gọi tôi bằng
con, tiếng con thân thiết khiến tôi cảm động
thật sự dầu ḿnh đang ở trong tuổi tự
cho đă lớn và phải kềm chế những xúc
cảm không hợp với phái tính. Ông nói sơ qua về
sinh hoạt của trường, khuyên tôi nên học thêm
năm chót để hoàn tất học tŕnh cần
thiết của một giáo sư trung học. Ông nói về
bổn phận của người thầy ở đây và
bổn phận đối với chính ḿnh khi tôi có dịp
về Sàig̣n. Giọng nói của ông ấm áp, từ tốn,
tỏa ra sự thân yêu đùm bọc trong từng lời
một của một người đi trước lo
lắng cho với lớp trẻ đi sau. Tôi cảm
thấy được che chở ở nhiệm sở
đầu tiên trong đời qua lời khuyên nhủ chân
thành của ông. Giờ phút nhậm chức sao mà giống
như những phút tâm t́nh của hai người với
tương giao sư đệ!
Theo lời chỉ dẫn
của thầy Hiệu Trưởng, tôi vào văn pḥng Giám
Học để xin được xếp thời khóa
biểu. Thật sự tôi là thành viên của ngôi
trường từ đó. Đấy là những ngày
đầu của năm 64.
Thằng Đất
thường bối rối khi tôi kêu lên hỏi bài. Cả
lớp ồn ào khi thấy nó khó nhọc lách ḿnh giữa
khoảng cách quá hẹp của cái ghế dài và bàn viết.
Cử chỉ cùng điệu bộ của nó không phù
hợp với một học sinh Đệ Ngũ chút nào. Đó là
thân h́nh của một người trưởng thành, to
lớn, mạnh khoẻ. Nó cao hơn tôi nguyên một cái
đầu mà lại cố t́nh đứng xáp vô tôi
để bạn bè thấy ngay được sự cách
biệt h́nh dáng của hai thầy tṛ. Tôi lùi lại,
bước lên bục giảng, nó biết thân không dám
bước theo lên. Bây giờ nó vừa khoanh tay hếch
mặt lên trời vừa ưởng ngực hít thở óp
bụng làm Thần Đèn lực lưỡng trong tuồng
Ấn Độ Ali Baba. Cả lớp cười nghiêng
ngửa, có đứa được dịp đấm
th́nh thịch vào thằng bạn kế bên. Lớp học
thật sự mất vẻ nghiêm trang cần có. Tôi bối
rối thiệt t́nh. Đă ra thân dạy giờ mà không nắm
vững được lớp th́ chuyện ǵ sẽ
xảy ra. Tôi làm mặt nghiêm, lấy thước bảng
gơ xuống bàn kịt kịt rồi ra luật rằng
từ bây giờ tṛ Đất muốn làm ǵ cứ việc làm
nhưng tṛ nào cười sẽ bị phạt. Chưa
biết h́nh phạt là ǵ nhưng nghe tiếng phạt
đứa nào cũng nín im. Tội nghiệp thằng
Đất, nó kềnh kàng nhưng vẫn là một đứa
học tṛ vừa qua khỏi Tiểu học không bao lâu,
kiến thức mọi môn đều kém. Thế mà tôi
lại bắt nó trả lời những câu hỏi hơi
quá sức, ngay cả đứa học tṛ thông minh nhứt
của tôi, con của một nhà văn chuyên tả cảnh
sinh hoạt đồng quê Tr. Gi. được tiếng là
có cơ hội đọc khá nhiều sách, cũng không
trả lời được. Sự giải thích của
tôi về h́nh ảnh quá hoàn hảo của anh chàng Vân Tiên
khoan khoan ngồi đó chớ ra bằng phản ứng do
cảm thức thất bại của tác giả trong
đời sống b́nh thường cũng là một
giải thích quá tầm thâu hoạch đối với
thằng Đất và nhiều học sinh khác. Vậy là nó lănh
đủ những hờn giận của một thầy
giáo chưa có kinh nghiệm và chưa phân định
được chuyện học hành và cảm xúc không
kềm chế của một người thầy. Thằng
Đất tiu nghỉu khi xách tập về với một
cặp số không màu đỏ và lằn gạch
dưới đậm dài như ngọn roi mây quất vào
ḷng. Lớp học êm thật êm, tôi nghe cả tiếng
một con ruồi vo vo đằng cuối lớp. Tôi
nhận được tiếng thở dài của những
đứa học tṛ nhỏ hiền. Những cái nh́n
lấm lét làm chùn ḷng tôi. Miệng cắt nghĩa bài
nhưng hồn tôi như đi trên than hồng của
sự hối hận, nghe tiếng ḿnh sao mà vô vị,
bất xứng và đáng ghét.
Chú hỏi sau nầy tôi có
xin lỗi hay nói phải quấy với thằng Đất cho
nó mát dạ không hả? Cái bậy nầy dẫn tới cái
bậy kia chú ơi. Tôi lờ đi với lư do ḿnh là
thầy, chỉ tỏ ra săn sóc nó hơn, ngọt ngào
với nó hơn chớ tuyệt nhiên không nói ǵ đến
cơn giận nắng mưa vô lư của ḿnh. Cho tới bây
giờ gần bốn chục năm qua, tôi vẫn c̣n
mường tượng vẻ mặt cười
cười trong khổ sở và bắp tay cuồn cuộn
của nó khi tôi đánh quẹt lọ vô đó v́ những
câu nó trả lời không hợp ư ḿnh. Chú biết không,
thằng dễ thương vậy mà năm sau phải
bỏ học ngang, chưa kịp thi cả bằng Trung
Học Đệ Nhứt Cấp. Bạn bè của Đất cho
tôi biết nó vô Dân Vệ ở xă nhà để
được gần gũi gia đ́nh. Đời bận
rộn quay ṃng trong cơn lốc thời gian và cuộc
sống bon chen khiến tôi quên bửng nó, không biết
về sao Đất như thế nào nữa. Chiến tranh
thời nầy đă nuốt chửng vô vàn thanh niên, không
biết người học tṛ đặc biệt đó
của tôi thoát khỏi chăng nanh vuốt của con quái
vật gọi là cuộc chiến?
Chú muốn nghe nữa? Toàn
chuyện buồn không à! Chuyện vui bay thoát mất tiêu
trong tâm trí, chuyện buồn man mác mới tồn tại
trong hồn ta chú không biết điều nầy sao? Lúc
đó tôi tạm trọ trong nhà nọ. Nhà lầu ba từng
ở đường Ngô Quyền, chủ nhà là một bà
bác độ chừng hơn năm mươi, quả phụ
của một thầy giáo. Nhà rân rác lắm, trước
kia nghe đâu có mở tiệm cầm đồ, thầy
giáo mất, bà bác cho học sinh ở trọ để vui
cửa vui nhà. Bà sắp xếp cho tôi ăn riêng theo khẩu
phần và giá biểu của giáo sư. Độ một
thời gian, sau khi đă quen với đám học tṛ cùng
nhà, thấy các em ăn uống kham khổ tôi nghĩ
rằng ăn chung với tụi nó tốt hơn. Kết
cuộc là nhiều bữa tôi đói, phải ra chợ
ăn thêm v́ sức học tṛ ăn quá mạnh, loáng một
cái trên mâm đă không c̣n ǵ. Cũng nhờ ăn chung mà tôi
chơi thân với những đứa học tṛ lớp
Đệ Nhứt, khoảng cách giữa thầy tṛ chỉ vài
ba tuổi thôi. Chúng rành sáu câu mọi chuyện xảy ra
trong vùng. Chúng nhứt quỷ nh́ ma, biết nhà nào có con gái
xuân th́, biết trái cây bà bác cúng rồi để đâu,
biết thức ăn nào c̣n để dành lại. Một
bữa kia vào lúc bảy giờ tối văng vẳng
đưa tới nhà trọ tiếng kèn đám ma ṭ te
từ xóm bà giám thị Đẹp. Tôi đưa mắt hỏi
thằng Thượng, nó trả lời trong tiếng
thở dài, thầy Th. đó. 'ng bị bắn sẻ trên
đường về trường. Rồi nó kể
tiếp, ổng đi tác chiến đâu chừng được
một năm, mới có giấy biệt phái về lại
nhiệm sở cũ, vừa bàn giao đại đội
đi về th́ bị. Tài xế cũng không biết,
chỉ thấy ông gục đầu qua một bên rất
lâu, tưởng là ổng ngủ. Tội nghiệp cô Th. c̣n
rất trẻ, con của cô thầy đâu chừng hai
tuổi thôi.
Tôi rùng ḿnh, trong túi tôi hai
ngày nay có tờ giấy kêu tŕnh diện Bộ Quốc Pḥng
do Chuẩn Tướng Giám Đốc Nha Động Viên họ Bùi
kư. Tôi chưa biết phải đối phó cách nào với
lịnh gọi. Tờ giấy bây giờ nghe như
đương vương mấy ngón tay móng dài ra cào cào
bắp vế tôi nói rằng ḿnh có mặt. Đêm hôm đó và
liên tiếp hai ba ngày sau tiếng kèn u uất kia là nỗi ám
ảnh không rời. Tôi chưa từng biết Th., đám
tang anh tôi cũng không đi dự, thế mà ḷng nghe xót xa
cho anh, cho những người cùng trang lứa. Chắc anh
khi cầm tờ giấy biệt phái đă xây biết bao
nhiêu mộng, đă vẽ ra nhiều chuyện ḿnh phải
làm cho tương lai. Thùy vô tử nhưng đây là lần
đầu tiên tôi nghe chi tiết về cái chết của
một đồng nghiệp bất hạnh. Tiếng kèn và
tấm giấy gọi nhập ngũ đă tạo cho tôi
nhiều ác mộng. Tội nghiệp cho người hay
nghĩ đến chuyện có thể xảy ra cho ḿnh trong
tương lai? Không có th́ giờ phân tích ḷng ḿnh, tôi chỉ
biết rằng ḿnh sợ tṛ chơi binh nghiệp ngay từ
khi nghe chuyện bất tường xảy ra vào Giờ
Thứ Hai Mươi Lăm của Th.
Chú muốn nghe nữa? — Được.
Tôi có một đứa học tṛ ưa cùng tôi bàn luận
chuyện văn chương thi phú. Đệ Ngũ thôi,
nhưng nó thuộc thơ văn nhiều hơn tôi
tưởng. Lắm lúc nhận xét của nó quá khích
đến lạ lùng. Thằng Thiện bữa nọ
đưa tôi tập thơ Từ Ấy in trong vùng Giải
Phóng ở Bến Tre. Tập thơ khổ nhỏ, in
đẹp, giấy trắng tốt. Tôi cầm mà tay run run.
Không phải đùa, lớn chuyện rồi đây.
Thằng Thiện theo bên nầy hay bên kia ḿnh đều
kẹt cứng. Khuyên bỏ hay khuyên giữ tập thơ
đều khó, đều có thể có phản ứng
ngược. Tôi hỏi ở đâu em có, nó trả lời
là của anh em, anh ấy lớn hơn em một tuổi,
thi vô Đệ Thất không đậu, ở nhà. Bây giờ anh
ấy theo phe bên kia. Vùng xôi đậu mười bốn
mười lăm là phải theo họ hay chạy ra thành
phố. Ảnh chọn ở lại v́ em c̣n mẹ già và hai
em gái nhỏ. Thỉnh thoảng tối ảnh c̣n
được về nhà thăm má em giúp bửa củi,
đắp mương, đào ao, đập lúa. Đi lính
Cộng Ḥa không biết bao giờ mới được
thăm gia đ́nh. Tôi nói nhưng mà Thiện đừng
cầm tập thơ đó khơi khơi như vậy,
nguy hiểm cho em. Nó là một thứ quốc cấm. Thà em
hiểu, em chọn phe th́ có lư, đàng nầy em chỉ thích
thơ và ṭ ṃ muốn biết nội dung trong đó. Cái
hại không bù với cái lợi trong trường hợp
nầy. Thằng Thiện thở dài, xếp tập thơ
lại, đút túi. Từ đó nó không bàn ǵ đến
chuyện thơ phú với tôi nữa. Tôi quên đi Từ
Ấy, chỉ nhớ đến chuyện hai anh em
Thiện. Rồi đây sẽ có lúc hai đứa cầm
súng bắn nhau mà mọi sự bắt đầu bằng
chuyện thi đậu hay thi rớt vào Đệ Thất
của trường tôi đang theo dạy. Ước ǵ
trường tôi có đủ chỗ học cho tất
cả học sinh vào Đệ Thất. Ước ǵ
đất nước chúng ta không có những vùng xôi
đậu. Chú hỏi về sau hả? Thằng Thiện
tôi gặp lại ở Sàig̣n sau đó, đang theo học
trường Chiến Tranh Chánh Trị. Nó nhắc đến
những đứa học tṛ cùng trọ với chúng tôi bây
giờ hầu hết đă thành nhân chi mỹ bằng
một giọng thiệt vui. Tụi em gặp nhau là
nhắc tới thầy hoài, nhắc tới sư tổ
nữa. Tôi chận ngang, nói rằng ḿnh hănh diện khi
thấy các em thành tài, đất nước ḿnh nghèo, quê
hương ḿnh ch́m trong đại nạn chiến tranh
nhưng trường học đă làm tṛn nhiệm vụ
đào tạo, và học sinh đă sống xứng đáng
đời học sinh. Chú biết không, không ǵ thiệt tḥi
cho trẻ em bằng cắp sách đến trường mà
không tin những ǵ thầy cô giảng. Không ǵ dễ làm
hư trẻ em bằng sự đối nghịch giữa
trường học và trường đời. Chú có
thể chê thế hệ tôi có nhiều cái bê bối nhưng
chú không thể chê t́nh thầy tṛ và sự giáo dục mà các
em đón nhận của thời nầy...
Tôi từ giả nhà trọ
để khỏi đi sâu vào những chuyện khó xử
về sau, chuyển tới ở chung trong chuồng cu phía
sau trường với người thầy cũ mà
học tṛ tôi thường gọi là sư tổ. Như
đă nói với chú, chiều chiều tôi cùng với một
anh bạn giáo sư gốc vơ sĩ cùng hộ tống
thầy ḿnh ra ngồi sau chợ, nhâm nhi ly rượu
thuốc để quên đời và bàn chuyện lớn.
Tôi thật sự làm quen với các đồng nghiệp là
lúc nầy. Anh Lê, Toán Lư, cờ hạng cao, anh Quách, vua
cờ, Giám học Lâm vui tánh, anh Đại, Sử Địa,
bạn học với tôi, anh Sáng râu, triết gia, tuyên
bố không thèm cưới vợ. Anh Phẩm Bá, Pháp văn,
nhiều tham vọng, anh Tam, Triết, vận động
hăng hái để có Đại Học Tiền Giang, anh
Nghĩa Trung, Vạn Vật đang chuyển sang Luật...
C̣n biết bao nhiêu người khác nữa không thể
kể hết như các anh Mai, Thứ, Kiến, Long,
Nhơn, Thế V... Tất cả đều dễ thương
với bạn bè và hết ḷng với đám môn sinh, lúc nào
cũng muốn học tṛ ḿnh thành đạt, đem
lại rạng rỡ cho trường. Sau nầy trong ḍng
đời xuôi ngược, có dịp gặp lại họ
hay không tôi đều có h́nh ảnh tốt về những
con người tận tụy đó, những con người
một ḷng đem đời ḿnh đấp xây cho thế
hệ sau. Giờ đây tất cả đă tan tác bốn
phương, người chết, người bệnh,
người nghèo, người lưu lạc nhưng tôi
biết chắc rằng ngày xưa họ đă làm quá
hơn nhiệm vụ của ḿnh mà không đ̣i hỏi
một sự báo đền nào...
Xin đọc cho chú một
ư thơ mới hiện ra trong trí già nầy. Không phải do
sáng tác mà là phóng dịch từ một bài hài cú của Kishu,
nhà thơ thiền danh tiếng của Nhật Bản:
Bốn mươi năm đây
đó,
Về lại trước
trường xưa,
Tôi chưa từng đi
một bước nào.
Phải, bằng tấm ḷng,
người ta gắng bó với xứ sở, quê
hương hay một địa phương nào đó.
Trở về lại nơi chốn kỷ niệm xưa
là tiếp nối ngay với thời điểm lúc ḿnh
bỏ ra đi. Khoảng thời gian tôi không có mặt
ở trường nầy bây giờ đây bị xoá tan
hoàn toàn trong trí nhớ như là chưa bao giờ hiện
hữu. Tĩnh giấc kê vàng đó chú. Tôi thấy ḿnh
trở lại những tháng ngày trẻ trung đứng
trước đám học sinh, chăm chú nghe thầy
giảng mặc dầu trong trí họ mới vài phút
trước c̣n đầy những ưu tư về nghèo
túng, quân trường, t́nh phụ, áp lực của vùng xôi
đậu mà họ đang ở.... Chú thấy đó, tôi
sẵn sàng mở rộng nội tâm ḿnh ra ráp vào hiện
trường nhưng khung cảnh không sẵn sàng. Nét thay
đổi vật chất về h́nh thể ngôi
trường, sự dững dưng của học tṛ không
biết tôi là ai, cái nh́n ḍ xét của người
điều hành khi tôi xin phép được một ḿnh
đi ṿng ṿng phía bên trong.... đều là chuyện
thường, chuyện nhỏ, không đáng kể. Điều
tôi không chịu được là thấy người ta
đua nhau lấn chiếm, đành đoạn giành giựt
đoạt xé từng mănh thịt xương của ngôi
trường. Căn nhà Giám Học không c̣n nữa, nhiều
phần đất chung quanh đă bị tướt
lột, bán lại sang qua không biết bao tay người.
Chú thấy đó, hàng rào sắt chung quanh trường
tượng trưng cho sự bảo vệ học sinh
đối với xă hội đảo điên đă bị
bứng lên đem đâu mất. Người ta thi nhau
đổ rác, phóng uế phía sau nhà ḿnh, có biết đâu
phía đó quay về các lớp học. Đau đớn
nhứt là diễn trường cho những sinh hoạt phi
giáo dục lại xảy ra tại chỗ này. Tất
cả đều có từ ôm
đi sau. Chú có thấy thiệt là vô lư hay không trong khi
thầy cô giảng bài học tṛ chỉ cần nh́n ra
cửa sổ sẽ thấy, sẽ tưởng
tượng được rơ ràng cảnh kề vai cọ
vế? Vị vĩ nhân mà trường mang tên có nói câu
nầy rất tuyệt 'Thà
đui mà giữ đạo nhà'. Đạo nhà đây không ǵ
khác hơn là nhân luân đó chú. Bây giờ th́ tang thương
đến cả từng mảnh nhỏ của ngôi
trường v́ người ta không làm tṛn nhân luân. Chú
thấy các thông cáo đóng hàng chục thứ tiền dán
trên bảng kia không? Trẻ con làm sao c̣n tin tưởng
được những ǵ người lớn nói?
Mà thôi, kể chuyện
cổ tích với chú bao nhiêu đó đă đủ, trách móc
rồi cũng dư lời, nói nhiều thêm nước
mắt lại đoanh tṛng. Già rồi không ai muốn
điều đó, trẻ con chung quanh chúng cười cho. Lăo đại hồi luôn luôn
là phút bẽ bàng. Mục
đồng tá vấn vẫn là cảnh đau ḷng
đứt ruột. Tôi nói cái ǵ vậy cà? Thôi! Chú ở
lại mà chứng kiến cảnh hí trường thấm
thoát. Mai ngày biết đâu sẽ có những thầy,
những tṛ khác về đây ngồi kể chuyện sang
đàng với chú như tôi hôm nay. Rán mà nghe tâm sự họ
với tất cả cơi ḷng rộng mở nhe chú!
Cây me to xào xạc cành khi
người ngồi dựa gốc nó bây giờ
đứng dậy chệnh choạng bước đi.
Dáng ông coi bộ c̣n mạnh khỏe nhưng sao bước
chân lại xiêu xiêu như người say rượu băng xiêng? Lá me vàng úa bay
lả tả, lượn lờ trong không gian, như xúc
động bùi ngùi đưa tiễn, rớt lấm
tấm trên cái đầu bạc trắng của
người thầy giáo già mất quê hương và mất
luôn cả kỷ niệm.
Nguyễn Văn Sâm