Dinh Tê

Thầy Nguyễn Ngọc Đường

     Từ chiến dịch Hoàng hoa Thám trở về, tôi lại tiếp tục công tác tại Ty Y Tế Thái Nguyên và vẫn đóng đô tại phòng Bệnh như xưa. Khi khóa Cứu thương bế mạc, có một số em muốn ở lại phục vụ cho Ty và được Bs Trưởng ty chấp thuận dễ dàng vì Ty cũng đang thiếu cán bộ.
     Mỗi buổi sáng tôi theo Y Tá Trưởng lên phòng Khám Bệnh để học hỏi và rút kinh nghiệm. Chúng tôi theo dõi cách thức làm việc cũng như lối đặt câu hỏi với bệnh nhân của Bs trong khi khám bệnh cho dân chúng. Trường hợp phát hiện một bệnh lạ hay một triệu chứng đặc biệt nào đó, ông gọi chúng tôi đến để giải thích thật cặn kẽ và cho chúng tôi thực tập ngay. Tôi được sử dụng ống nghe (stethoscope) để khám phổi rồi lại được khám bụng trực tiếp bằng tay để tìm chỗ đau cho chính xác và còn nhiều thứ... hầm bà làng khác nữa. Hồi đó các dụng cụ chưa được tinh xảo nên bệnh nhân phải cởi trần ra mới khám phổi được hoặc phải luồn đồ nghề vào trong áo để nghe, thật là... khó khăn lắm. Riêng tôi thì hơi vất vả, ngày xưa, tai chỉ quen nghe tiếng đàn, tiếng hát êm ái của các kiều nữ nên bây giờ không phân biệt được tiếng lào sào trong Phổi của bệnh nhân với tiếng lạo sạo của cái áo mặc bên ngoài thành ra đoán bệnh trật lất. Bệnh sưng cuống phổi lại phán là bệnh Lao, bệnh màng Phổi có nước lại bảo là phù thũng... ôi thôi đủ thứ nhầm lẫn. Trong các bệnh về phổi chỉ có một bệnh là tôi khám chính xác nhất và không bao giờ nhầm lẫn là bệnh Hen Xuyễn. Bs bảo bệnh này dễ phát hiện lắm, áp tai sát vào ngực bệnh nhân là được thưởng thức ngay một dàn nhạc giao hưởng đang trình diễn trong đó. Thật ra cái bệnh quỉ quái này ai cũng có thể đoán được, vì nó lồ lộ ra, từ xa đã thấy bệnh nhân kéo bễ như chim hót và thở hổn hển rồi đâu cần phải có chuyên môn làm gì cho rắc rối.
     Buổi chiều tháp tùng Bs đi thăm các bệnh nhân ở phòng Bệnh: đo nhiệt độ, khám tổng quát, thăm hỏi, an ủi và xem quí vị nào sắp đi... tầu suốt thì dặn lao công chuẩn bị để khiêng ra Nhà Xác ở ngay bên cạnh phòng Bệnh rất tiện lợi.
     Hôm đó có một bệnh nhân mới chết về ung thư Gan vừa được mang ra nhà Xác, và là xác vô thừa nhận. Dịp may hiếm có, tôi đã học qua bệnh ung thư Gan và nay muốn được biết tận mắt xem nó ra làm sao, vả lại xác vô thừa nhận thì không sợ kiện cáo gì cả. Chờ đến đêm mới ra tay nhưng lại sợ Ma nên rủ hai nữ Cứu thương đi theo làm phụ tá cho vui vẻ và thêm... can đảm. Tôi bèn mở nhà Kho, lấy ra cái kéo cắt xương vừa dài vừa nặng rồi cùng 2 em gái lẻn ra nhà Xác hành động. Tôi nhờ hai em tiếp tay lôi xác người đàn ông ra ngoài và dùng kéo định cắt xương chỗ chứa cái Gan để coi nhưng chao ôi, vừa đâm kéo vào và chưa kịp cắt thì một luồng nước đen xì đã vọt ra hôi thúi kinh khủng làm cả lũ hốt hoảng dắt nhau chạy bỏ quên cả kéo lại. Thật là hú vía nào có thấy Gan Ruột gì đâu, toàn là thứ nước đen đen trông dễ sợ.

     Nhà giải phẫu tài tử
     Chợ Phúc Trìu chỉ cách Ty Y Tế khoảng 400m theo đường chim bay. Hôm đó là ngày cuối tuần, Bs đi công tác xa, các nhân viên đều nghỉ ở nhà với gia đình, trong bệnh viện lúc đó chỉ có Y Tá trực, tôi và mấy em Cứu thương. Vì là ngày nghỉ nên các em thất nghiệp không biết làm gì, phần nữa lại nhớ nhà nên rủ nhau đến chơi với cựu giám đốc khoá huấn luyện cho đỡ buồn. Lúc đó là vào buổi trưa, tôi đang biểu diễn mấy ngón đàn tủ, êm dịu cho các em thưởng thức chợt nghe tiếng máy bay xa xa, rồi tiếng kẻng, tiếng trống báo động, thế là tất cả vội vã chui ngay vào hầm trú ẩn ở sát bên phòng Bệnh. Liền sau đó tiếng bom nổ ầm ầm làm rung chuyển cả phòng Bệnh và mấy người bên ngoài cho biết máy bay đang ném bom vào giữa phiên chợ Phúc Trìu. 
     Khoảng nửa tiếng sau, người ta lũ lượt khiêng những người bị thương, máu me bê bết vào phòng Bệnh, không đủ chỗ phải để nằm la liệt cả ở ngoài sân trông thật thê thảm. Vì Bs và Y Tá trưởng đều vắng mặt nên mọi người cùng đồng ý theo lệnh của Y Tá Liên khu, tức là... tui. Thật là tai bay vạ gió, chung qui cũng chỉ tại tứ cố vô thân, phải chui vào đây ở nhờ Nhà nước nên mới bị đẩy vào trường hợp khốn khổ thế này. Tôi bèn sai một em đi lấy đồ nghề của Bs ra cho tôi mặc: nón, áo choàng đàng hoàng và trắng toát từ trên xuống dưới trông cũng y như Bs thứ thiệt vậy. Sau đó tôi đi xem xét cẩn thận từng người, đánh giá và xếp loại. Nếu vết thương nhẹ, có thể cầm máu dễ dàng thì các em chia nhau ra băng bó cấp tốc ngay. Còn nếu thương tích nặng, xương lòi ra và nát bét không thể cầm máu được thì lúc đó chính tui phải ra tay, nghĩa là giải phẫu, vì không còn sự lựa chọn nào nữa.
     Đến đây chắc quí bạn cười thầm, đúng là Bắc kỳ nói... phét, băng cái đầu gối còn không xong nay lại đòi giải phẫu. Thưa quí vị, trên cõi đời này thiếu gì chuyện nghịch lý như vậy, sự thực nó như thế này: băng đầu gối cần sự khéo léo, phải có lớp lang tử tế, còn cưa chân tay thì dễ ợt, xoẹt một cái là xong ngay.
     Trong những dịp làm phụ tá cho Bs về mổ xẻ, tôi cũng học được một số kinh nghiệm. Nếu là mổ Bụng thì chịu thua vì nó rắc rối, phức tạp, nhưng nếu cưa chân tay thì tương đối giản dị nếu ta lờ đi những kiến thức căn bản về môn Cơ Thể Học (anatomy). Chỉ có một điều tối quan trọng là khi cưa xong phải có đủ da phủ lên trên chỗ cưa để khâu lại cho kín không được để lòi thịt ra. Dĩ nhiên nếu là Bs thì còn phải săn sóc đến giây thần kinh, gân, mạch máu... nhưng tui thì vô tư bỏ qua vì có được học đâu mà dám sờ tới.
     Thế là một nồi nước sôi được đem lên và dao, kéo, kẹp, cưa... được bỏ tuốt luốt vào. Nạn nhân chỉ được tiêm thuốc tê ở chỗ chân sắp cưa, không có thuốc mê nên sẽ đau lắm. Sau khi được sát trùng đầy đủ, và buộc chặt phía trên để cầm máu, rồi Bs, à quên tui, tay đeo găng, lấy mắt ước lượng chỗ da cần để dành lại, sau đó tay cầm cưa, tay nắm chân có phụ tá giúp thêm, dùng sức mạnh cưa từ từ rồi đến xoẹt một cái là... hoàn tất. Ngay tức thì, một em lẹ làng dùng kim chỉ khâu ngay lại, nếu dư da thì cắt bớt còn thiếu thì ít khi xẩy ra vì tôi rất cẩn thận, thà để dư thì cắt bớt chứ thiếu thì phải... cưa lại!
     Mấy hôm sau khi Bs trở về, tôi báo cáo lại diễn tiến sự việc đã xẩy ra, Bs khen tôi nhanh trí và tháo vát, tuy nhiên vì làm liều nên đa số các nạn nhân khi về nhà sẽ kẻ chết người thành tật và không còn sử dụng được chân tay giả nữa. Bs biết tôi buồn nên an ủi: nếu không làm vậy thì không cầm được máu và nạn nhân cũng sẽ chết, thôi thì thà sống mà tàn tật còn hơn là về chầu Tổ tiên sớm.
     Từ khi tham gia kháng chiến đến nay tôi đã trải qua 2 trận ném bom dữ dội, một trận ở chợ Đức Thắng thuộc tỉnh Bắc Giang và một trận ở chợ Phúc Trìu ở ngay chỗ tôi đang làm việc. Trận trước thì trong khi băng bó, máu me dính đầy người, trận sau thì cưa chân cưa tay cũng máu chẩy chan hoà nên sau này tôi bị dị ứng với máu. Hễ trông thấy máu là chóng mặt, nhức đầu muốn xỉu, vì thế cứ thấy tiết canh  là chạy đâu có dám ăn dù là món ruột của dân Bắc kỳ.

     Y Tá dân công
     Chiến sự tiếp tục ác liêt, đường xá, cầu cống bị oanh tạc khắp nơi gần như không còn sử dụng được nữa."Chiến dịch dân công làm đường" được mở ra mục đích để sửa chữa lại cầu, đường, từ Thái Nguyên đến Bắc kạn nhằm phục vụ cho Quốc phòng. Tất cả mọi công dân không phân biệt giới tính ở trong tuổi qui định đều phải tham gia với lương thực tự túc trong 10 ngày?. Tôi được Ty Y Tế biệt phái sang làm việc cho Sở Công chánh và quãng đường trách nhiệm là từ Thái Nguyên đến Chợ Mới, nghĩa là khoảng một nửa đường. Nhiệm vụ của tôi là săn sóc sức khoẻ cho dân công nhưng thực ra chỉ là phát một số thuốc trị các bệnh thông thường như sốt rét, ghẻ lở ,đau bụng..v...v.
     Mỗi tháng Sở Công chánh cấp cho một số thuốc nhất định trong đó chỉ có thuốc sốt rét ký ninh vàng là giá trị nhất. Số lượng dân công trên quãng đường phụ trách là bao nhiêu tôi không rõ, nhưng đặc biệt, tất cả đều phải làm việc vào ban đêm để tránh máy bay còn ban ngày thì phân tán ra 2 bên đường, tạm trú và sinh hoạt trong những lều dựng sơ sài bằng lá. Hàng ngày, lưng đeo balô, tay xách túi thuốc, tôi di chuyển hàng mấy chục cây số bằng lô ca chân để phát thuốc cho dân công dọc theo 2 bên đường. Ban đêm thì ngủ ở những quán bán thực phẩm nằm rải rác trên đường đi nghĩa là cơm hàng cháo chợ... dài dài.
     Thời gian này tôi đã liên lạc được với Bố ở Hà nội và được tiếp tế khá đầy đủ qua người làng Yên Mẫn tỉnh Bắc Ninh. Phần nữa, mỗi tháng tôi được phát 10 ngàn viên ký ninh vàng thì tôi bán phăng ngay 5 ngàn viên cho cô hàng xén ở chợ đêm tại thị xã để lấy tiền tẩm bổ cho bõ những ngày cơ cực. Viết đến đây tôi lại thấy ân hận và lương tâm không được yên ổn vì số thuốc bán đi để ăn Phở đã làm nhiều người bị Sốt rét, dù có được chữa cũng không thể khỏi hẳn vì lý do như sau: một liều thuốc chữa bệnh sốt rét là 15 viên ký ninh, uống 5 ngày mỗi ngày 3 viên nhưng tôi chỉ phát mỗi ngày có 2 viên ký ninh và 1 viên Alsta (placebo) thì làm sao dứt bệnh được.
     Sau khi đã để dành được một số tiền kha khá, máu tạch tạch sè (tiểu tư sản) bỗng nổi dậy, tôi tậu luôn một xe đạp để cặp giò đỡ khổ kèm thêm cái đồng hồ Wyler cho... le lói và chỉ còn thiếu cái radio nữa là đủ bộ: Đồng, Đài, Đạp. Thế mới biết cái bản chất tiểu tư sản rất khó thay đổi. Khi thấy khó khăn nó trốn thật kỹ vào trong bóng tối, khi có cơ hội lại xông ngay ra tức thì và cứ như thế... muôn năm.

     Chợ đêm Thái Nguyên
     Trên những đống hoang tàn, đổ nát vì tiêu thổ của thị xã Thái Nguyên, hàng đêm mọc lên một cái chợ, đèn đuốc lập loè như hội hoa đăng, thôi thì đủ thứ hầm bà làng được bầy ra bán. Từ hàng nội hoá như đôi dép, cái chổi, nồi đất... đến hàng ngoại được tuôn ra từ vùng Tề (Hà nội) như kem đánh răng, bút máy, đồng hồ... thật là trăm hoa đua nở, người người đi mua. Còn những quán hàng bán thức ăn thì ôi thôi thật là phong phú và ngon hết xẩy: nào là nem rán, bún chả, bún riêu, phở, xôi chè... không thể kể hết được. Có một điều trở ngại là các quán hàng chiếm những vị trí rất độc đáo và không có trật tự gì cả: cái thì lù lù ở trên đồi, cái thì ẩn hiện trong những hầm hố để trốn máy bay lúc ban ngày, cái thì nằm ngay trong những căn nhà đổ nát nhưng còn chui vào được. Vì thế khi xơi xong món bún chả, muốn tráng miệng bằng xôi chè thì phải mò mẫm hơi xa và nếu là người lạ thì đành nhịn luôn.
     Mỗi tháng cứ vào tuần thứ nhất là tôi đến sở Công chánh để lãnh thuốc. Ngay đêm hôm đó, tôi mò ngay ra chợ tìm cô hàng xén quen thuộc để đổi ký ninh vàng lấy tiền ngân hàng và sau đó là làm thoả mãn cái dạ dầy như thường lệ.

     Một chuyện tình buồn
     Một đêm kia, tôi đang lang thang trong chợ thì gập ông người quen mời về nhà chơi. Ngày xưa lúc chưa chiến tranh, hai gia đình chúng tôi ở sát cạnh nhau và là hàng xóm rất thân thiện. Gia đình ông gốc Trung hoa, chuyên trị bán nước mắm đủ loại, cung cấp cho cư dân trong thị xã. Lúc đó tôi độ 7, 8 tuổi, buổi chiều thích trốn nhà qua bên đó để xem các cô Tầu múa và hát bài "Đêm Trung hoa" rất hấp dẫn. Các cô cũng trạc tuổi tôi và là Tầu đặc nhưng thật xinh đẹp, làm tôi mê tít và chỉ ước ao được lấy một cô làm vợ.
     Sau khi trà nước, hàn huyên, ông gọi một thiếu nữ ra giới thiệu với tôi. Đây là em H, cháu của tôi, chắc anh biết vì nhà ở cạnh nhau và năm xưa anh hay qua nhà xem em múa đó mà. Thật tội nghiệp, chính em H là người tôi mơ tưởng và ước ao thì nay đang đứng trước mặt tôi: một thiếu nữ đang độ xuân thì, vẫn khuôn mặt kiều diễm đó, nét quyến rũ còn vương trong đôi mắt buồn, chỉ tiếc là chân tay nàng hơi bị... khảm xà cừ (nhiều sẹo) vì thiếu dinh dưỡng. Trong thời chiến, thực phẩm thường không có đủ sinh tố nên dễ mắc bệnh ghẻ lở, khi khỏi hay để lại những cái sẹo đôi khi rất sâu.
     Ông buồn bã nói: "Em hiện nay tứ cố vô thân, tôi đem về nuôi nhưng loạn lạc ai cũng đói cả, mà em thì chẳng có nghề ngỗng gì, lại yếu đuối thân gái dậm trường, anh có giúp được gì cho em không?".Tôi hiểu ý là ông muốn tôi khiêng em đi theo cho tiện sổ sách nhưng than ôi, ốc còn không mang nổi mình ốc, làm sao tôi khiêng nổi, chắc là... nặng lắm!. Hơn nữa em tứ cố vô thân, thêm tôi vào là bát cố vô thân thì chết dzồi. Tôi đành ngậm ngùi giúp ông một số tiền, để ông tiếp tục nuôi em cho đến khi kháng chiến thành công!
     Trong thời kháng chiến, Thái Nguyên là đất Thánh, nhà văn Nguyễn Tuân đã đặt tên như vậy. Tất cả những cơ quan đầu não của Nhà nước, đa số đều đóng đô ở đâu đó trong phạm vi của tỉnh. Ban ngày cũng như ban đêm, các cán bộ, bộ đội... qua lại nhộn nhịp, đông đảo. Những quán ăn mọc lên khá nhiều để phục vụ cái dạ dầy, trong đó có quán của bà Cát Thành Long (Nguyễn thị Năm) là được chiếu cố tận tình vì ngon và rẻ. Tuy nhiên cũng có những hạn chế, hình như chỉ có cán bộ, nhân viên cơ quan... mới được vào ăn mà thôi. Hôm đó, tình cờ tôi được một đàn anh dẫn vào để thưởng thức, đúng là ngon tuyệt, 3 món chỉ có 3 đồng. Vậy bà CTL là ai mà lại dành cảm tình đặc biệt cho Nhà nước như vậy?
     Bà CTL là một đại điền chủ rất nổi tiếng ở tỉnh Thái Nguyên. Trong thời kỳ bí mật, chính bà đã nuôi dưỡng, che dấu những cán bộ cao cấp của Việt Minh, và ủng hộ rất nhiều tài sản cho Nhà nước trong thời kháng chiến. Hình như bà có 2 người con trai là cán bộ cao cấp phục vụ trong quân đội VM. Nhờ có công với VM nên bà được xếp vào loại Địa chủ Kháng chiến, nhưng than ôi trong thời kỳ Cải cách ruộng đất, chính bà là người đầu tiên đã bị đem ra xử bắn để phát động phong trào, thật là tàn nhẫn, vô nhân đạo. Tôi không được chứng kiến cuộc xử án này vì lúc đó đã dinh tê vào Hà nội rồi

     Tuần phủ Cung đình Vận
     Ông CĐV là tuần phủ, là quan đầu tỉnh, cao hơn tri huyện một bậc. Ông rất ghét Việt Minh và thủ tiêu VM cũng hơi nhiều. Chính tôi đã nhìn tận mắt xác của một VM được phơi ra cho dân chúng coi trên một ngọn đồi gần thị xã. Ông có một vệ sỹ tên Cửu Thình, rất giỏi võ, có thể phi thân lên mái nhà như chơi, theo lời đồn. Tôi đã có lần được hân hạnh vào Phủ trình diễn văn nghệ cho gia đình quan phủ thưởng thức, dưới sự hướng dẫn của thầy Phạm duy Nhượng. Hôm đó, tôi còn nhớ đã hát bài Đêm Thu của Đặng thế Phong, Thầy đệm đàn guitar và một thiếu nữ kéo violin phụ hoạ, được quan phủ và các khán giả khen ngợi nồng nhiệt.
     Ngày VM cướp chính quyền, tuần phủ CĐV bị đem ra xử bắn tại bãi tập (stade) của thị xã Thái Nguyên và tôi đã được chứng kiến vụ xử từ đầu đến cuối. Hình như gia đình của phạm nhân cũng có mặt và đã được đem xác về chôn.

     Dinh Tê
     "Chiến dịch dân công làm đường" đã hoàn tất và tôi được trả về nhiệm sở cũ tức là Ty Y Tế Thái Nguyên. Lúc bắt đầu nhận công tác tôi vốn là vô sản chân chính, nhưng khi trở về lại biến thành tư sản thực thụ, vì lúc này tôi đã làm chủ được Đồng và Đạp chỉ còn thiếu Đài nữa là lên chính ngạch ngay. Mấy bạn đồng nghiệp nhất là mấy em Cứu thương tỏ vẻ khâm phục ra mặt, đồng thời dư âm không đẹp về cái vụ mặt dầy, ăn quà ghi sổ nợ ngày xưa nay đã tan biến hẳn trong tâm tư mọi người.
     Chỉ riêng Bs Trưởng Ty và Y Tá trưởng, vốn là cáo già, nên hơi nghi ngờ về sự thay đổi bản chất của tôi, vì nó bất thường và quá nhanh. Tôi phải cố giải thích là nhờ tiếp tế của Bố nên mới được chuyển biến tốt như vậy, cuối cùng thì mọi người đều thông cảm, riêng ông Y Tá trưởng thì tôi ưu ái lôi ra quán đãi một chầu Bún riêu để không còn nghĩ ngợi vớ vẩn gì nữa.
     Trong thời gian tôi làm Y Tá Dân công thì một đồng nghiệp khác lại được phụ trách quãng đường từ Chợ mới đến Bắc kạn, nghĩa là nửa phía trên. Thỉnh thoảng anh em gặp nhau, trao đổi kinh nghiệm, có lần anh cho biết người yêu năm xưa của tôi đã làm đám cưới với một Quân Y sỹ ở Bắc kạn rồi. Mới nghe tôi cũng hơi buồn nhưng suy nghĩ lại thì đó cũng là điều tự nhiên thôi. Trong thời kháng chiến, sự liên lạc thư từ với nhau đã khó khăn và muốn gặp nhau lại càng khó hơn nữa.Trong bài thơ "Mầu tím hoa sim" của thi sĩ Hữu Loan , có nói đến chuyện 3 người anh của nàng đã nhận được 2 bức thư của gia đình thì thư báo tin nàng Chết đi trước và thư báo tin đám Cưới lại đi sau. Vả lại Xa mặt Cách lòng là đúng dzồi có gì phải thắc mắc.
     Ngày buồn rồi cũng qua mau. Một hôm Bs Trưởng ty kêu tôi vào nói: chú đã trưởng thành và kinh nghiệm nghề nghiệp cũng khá vững, tôi cử chú làm Trưởng phòng Phát thuốc huyện Định Hóa và cho chú 3 ngày để chuẩn bị. Chao ôi, tin này buồn cũng không kém gì tin nàng đi lấy chồng vì Định Hóa là cái huyện xa lắc xa lơ, khỉ ho cò gáy, cư dân toàn là Thổ, Mán, Mường... không hà. Thế là, từ nay còn đâu những ngày vàng, vui vẻ đàn hát với các người đẹp Cứu thương, rồi lại còn bún chả, nem rán, bún ốc, xôi chè... ai ăn đây!
     Lệnh là lệnh không thể trốn được, sau 3 ngày tôi đành khăn gói leo lên cái xe đạp mới mua, trực chỉ vượt đèo qua suối để lên miền sơn cước làm bạn với núi rừng âm u và với những cô Thổ chân voi năm nào. Đạp xe từ sáng sớm đến chiều tối mới tới trụ sở Uỷ ban Hành chính Huyện, liên lạc viên đưa đến Phòng phát thuốc để tạm trú. Tới nơi chúng tôi được gặp cô nữ Hộ sinh hiện đang trú ngụ tại phòng và tôi tự giới thiệu là Trưởng phòng Phát thuốc mới được bổ nhiệm. Tôi chào cô và thấy thấp thoáng hình như cô cũng đang có... bầu cho hợp với nghề nghiệp cao quí của cô.
     Cuối tháng tôi trở về Ty để lãnh lương cho cả 2 người và trước khi lên đường, ghé qua chợ xơi một bát phở Vịt cho đỡ nhớ... Phở Bò. Trong thời gian ở Ty tôi đã được người làng báo tin với lời nhắn của Bố: vào Hà nội, tôi sẽ được ăn học tử tế, còn đi theo kháng chiến thì Bố từ luôn, tiếp tế kể như chấm dứt... từ đây.
     Than ôi, người Yêu đi lấy chồng, cái dạ dầy thì sắp bị đe doạ, cả một tương lai đen tối đang chờ tôi ở trước mặt. Thế là sau khi tính toán cẩn thận về đủ mọi phương diện, tôi quyết định chọn con đường: Dinh Tê.
     Buổi sáng hôm đó là vào cuối Thu, gió đã bắt đầu se lạnh, tôi buồn bã từ biệt đồng nghiệp và các em gái Cứu thương, rồi âm thầm đạp xe, thay vì ngược lên phía Bắc để trở về nhiệm sở thì lại xuôi về huyện Phú Bình gần vùng Tề, nơi có bạn đồng môn thân thiết hiện đang là Trưởng phòng Phát thuốc. Gặp nhau tay bắt mặt mừng, tôi thú thực cho biết ý định Dinh Tê của mình, anh cũng không cản và chúc tôi may mắn trong cuộc sống mới ở Hà nội. Tôi tặng lại anh cái xe đạp làm kỷ niệm và khi chia tay tôi chỉ còn một điều ân hận trong lòng là lương tháng của cô nữ Hộ sinh chúng tôi đã lỡ xài hết trong lúc vui vẻ vào những ngày cuối cùng và tiếc rằng không còn có cơ hội nào để hoàn lại cho... khổ chủ.

Hồi ký
Nguyễn Ngọc Đường